ĐBSCL: Chủ nông hộ là nam hay nữ thích ứng với biến đổi khí hậu tốt hơn?
Các nhà nghiên cứu trường Đại học Quốc tế miền Đông, ĐH Nông lâm TPHCM và ĐH Kinh tế TPHCM đã tìm hiểu về những khác biệt giới trong những lựa chọn thích ứng với xâm nhập mặn của các hộ gia đình và những nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn đó.
Thích ứng với biến đổi khí hậu đang trở thành vấn đề trung tâm của nhiều quốc gia phát triển nông nghiệp, một lĩnh vực có nhiều đóng góp với nền kinh tế nhưng lại nhạy cảm với khí hậu. Tác động của biến đổi khí hậu thường trở nên gay gắt hơn ở các quốc gia đang phát triển và đặc biệt với các nữ nông dân do giới hạn khả năng tiếp cận với các nguồn lực quan trong trong thích ứng biến đổi khí hậu. Các rủi ro liên quan đến khí hậu lại ảnh hưởng tới nam và nữ khác nhau theo nhiều cách, bao gồm an ninh lương thực và tiếp cận giáo dục, sức khỏe, thịnh vượng. Phụ nữ dường như bị tổn thương nhiều hơn do bị giới hạn trong việc tham gia vào các quá trình ra quyết định của nông hộ. Tại Việt Nam, đàn ông có nhiều cơ hội cải thiện tài chính hơn và có thể tiếp cận với công nghệ thông tin nhiều hơn trong khi phụ nữ lại dành phần lớn thời gian làm việc nhà và khó tham gia được các cuộc họp ở làng xã cũng như các sự kiện xã hội khác.
Là một trong những nơi chịu nhiều tổn thương do biến đổi khí hậu nhất Đông Nam Á, ĐBSCL thường hứng chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu liên quan đến các hiện tượng thời tiết cực đoan như lụt lội, hạn hán, xâm nhập mặn. Chính quyền địa phương cũng đã thi hành nhiều biện pháp giúp các nông hộ thích ứng với các hiện tượng này, đặc biệt là xâm nhập mặn, tuy nhiên các chính sách lại chưa quan tâm đến yếu tố giới. Việc hiểu về những khác biệt giới trong thích ứng với xâm nhập mặn ở những vùng chịu tác động của biến đổi khí hậu có thể giúp các nông hộ chống chịu tốt hơn.
Nhóm nghiên cứu đã khảo sát tại ba vùng duyên hải trồng lúa ở ĐBSCL là Tiền Giang, Bến Tre và Sóc Trăng – ba tỉnh chịu nhiều ảnh hưởng của xâm nhập mặn và cùng canh tác ba vụ lúa một năm. Họ đã thực địa từ tháng 8 đến tháng 10/2020, thực hiện 117 cuộc phỏng vấn chủ hộ gia đình là nam và 117 cuộc phỏng vấn vợ của họ, với 29 hộ ở Sóc Trăng, 26 ở Bến Tre và 62 ở Tiền Giang. Bên cạnh đó là những cuộc phỏng vấn cán bộ nông nghiệp địa phương về chính sách thích ứng với xâm nhập mặn.
Qua khảo sát, có thể thấy nhiều khó khăn mà nam và nữ gặp phải khi thực hiện các chiến lược thích ứng, trong đó lớn nhất là thiếu vốn: 79,49% với nữ và 80,34% với nam. Những khó khăn khác bao gồm thiếu lao động, thiếu khả năng tiếp cận công nghệ, khó khăn trong việc bán lúa gạo và thiếu thông tin về các biện pháp thích ứng.
Dù các biện pháp được lựa chọn phổ biến nhất là thay đổi thời gian trồng, giảm số vụ lúa mỗi năm, sử dụng giống lúa chịu mặn, sử dụng giống lúa ngắn hạn, tiết kiệm nước sử dụng hằng ngày… nhưng sự khác biệt đáng kể nhất giữa nam và nữ trong lựa chọn giải pháp là sử dụng một phần trang trại lúa để trồng các loại cây trồng khác, lần lượt là 63,25% với nam và 44,44% với nữ. Nam vượt trội hơn ở việc lựa chọn các biện pháp như đào ao trữ nước, sử dụng công nghệ tưới tiết kiệm, sử dụng giống lúa chịu mặn, giảm số vụ lúa mỗi năm, thay đổi lịch trồng, tìm kiếm các nguồn thu nhập khác… Tuy nhiên nếu nữ có tham gia vào các tổ chức địa phương như Hội Nông dân, Hội Phụ nữ thì có nhiều khả năng họ chọn giải pháp chuyển đổi cây trồng, tìm kiếm các nguồn thu khác, tận dụng được hỗ trợ của các hội dưới nhiều hình thức khác nhau. Ở nông thôn, các tổ chức đều đem lại nguồn thông tin trực tiếp và hiệu quả cho nữ. Do đó, tăng cơ hội tiếp cận giáo dục, đào tạo và nhiều cơ hội khác để nữ tham gia các tổ chức xã hội ở nông thôn có thể góp phần tăng các biện pháp thích ứng. Đây có thể là nguồn vốn xã hội hiệu quả và giữ vai trò quan trọng trong quá trình thích ứng.
Kết quả được nêu chi tiết trong bài báo “Farmers in the midst of climate change: an intra-household analysis of gender roles on farmers’ choices of adaptation strategies to salinity intrusion in Vietnam”, xuất bản trên tạp chí Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change.□
Bài đăng Tia Sáng số 5/2025
