Làm gì để chấm dứt nạn buôn bán hoa lan bất hợp pháp tại Việt Nam ?

Với vẻ đẹp thanh khiết, kiêu sa cùng sự đa dạng về chủng loại, hoa lan đã trở thành một ngành công nghiệp béo bở trị giá hàng tỷ đô la. Giá trị cao của hoa lan đã đẩy loài hoa này tới bờ vực tuyệt chủng, nhất là ở nước ta, khi việc khai thác tự nhiên không bền vững và việc thực thi luật hạn chế hành vi này chưa đủ sức răn đe.

Elizabeth Davis, nhà nghiên cứu về hoạt động cộng đồng tại Liên minh Động vật hoang dã Vườn thú San Diego, và các đồng nghiệp tại Đại học Vinh đã đào sâu về vấn đề này sau khi chuyên gia nhân giống cây trồng Heinfried Block quan sát thấy hoa lan được giao dịch công khai trong một nhóm Facebook của những người chơi và buôn bán hoa lan tại Việt Nam. Trong nhóm này, hoa lan được rao bán với số lượng lớn, bao gồm những loài rất quý hiếm và có thể là loài Cực kỳ nguy cấp theo Sách đỏ.

Block kể lại: “Tôi ngạc nhiên khi thấy những gì đang được bán trực tuyến, cả về loài và số lượng. Chúng tôi biết mình cần đào sâu về vấn để này để hiểu rõ hơn về hoạt động buôn bán và xác định phương cách ngăn chặn nó”.

Tuy đã có nhiều nghiên cứu ghi lại mức độ buôn lậu hoa lan, thế nhưng một khía cạnh quan trọng khác của cuộc khủng hoảng hoa lan là động cơ của người buôn bán lại chưa được tìm hiểu kỹ.

“Nếu ta không hiểu được các yếu tố động cơ, thì sẽ khó lòng đưa ra các giải pháp bền vững”, Davis nói. “Mục tiêu của chúng tôi trong nghiên cứu này là làm sáng tỏ động cơ và khoảng trống kiến thức giữa những người sưu tầm, thường thì họ đã vô tình góp phần vào vấn đề này. Những thông tin thu được sẽ mang lại cho chúng tôi hy vọng xoay chuyển tình thế”.

Các nhà nghiên cứu hé lộ rằng nhiều người sưu tầm lan ở nước ta đa phần không biết về hiện trạng nghiêm trọng của hoa lan và các quy định bảo vệ chúng. Thậm chí, có trường hợp người sưu tầm khai thác các loài hoa lan quý hiếm ngoài tự nhiên. Đáng báo động là, nhóm người này tin rằng Việt Nam vẫn có rất nhiều hoa lan – quan niệm sai lầm này lại làm trầm trọng thêm tình trạng suy giảm loài.

Các tác giả nhận thấy những người sưu tầm và người chơi hoa lan có mối quan hệ mật thiết với việc bảo tồn loài hoa quý hiếm này. Thế nhưng, họ không biết rằng hoa lan đang trong tình trạng nguy cấp, hay việc khai thác loài cây này trong tự nhiên sẽ gây tác động tiêu cực. Tuy nhiên, khi nhóm nghiên cứu tiếp xúc, các nhà sưu tầm hoa lan tỏ ra sẵn lòng chia sẻ chuyên môn và bộ sưu tập của mình với các tổ chức phi chính phủ quốc tế và nhận lời khuyên về việc nhân giống các loài hoa lan. 

“Nghiên cứu này rất có giá trị bởi vì nó mang lại phương hướng để thay đổi hành vi mua bán hoa lan trong cộng đồng này”, giáo sư Cao Tiến Trung tại Đại học Vinh và là đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết. “Những điều mà cộng đồng chơi hoa lan tin tưởng khác xa với tình hình thực tế của hoa lan hoang dã. Và chúng ta cần đưa ra gợi ý để cộng đồng này nắm được tình hình”.

Nghiên cứu mới, “Knowledge gaps and opportunities for conservation with orchid collectors in Vietnam”, được đăng trên tạp chí Biotropica. Nhóm tác giả kết luận rằng việc hiểu được các chiều hướng xã hội học thúc đẩy người sưu tầm hoa lan sẽ giúp các nhà quản lý có thể phát triển những chiến dịch nâng cao nhận thức hướng mục tiêu và thành lập các quan hệ hợp tác phù hợp. Kiến thức chính xác là bước đầu quan trọng trong quá trình thay đổi hành vi. Người sưu tầm hoa lan cần biết về những giới hạn trong nước và quốc tế về việc khai thác và buôn bán hoa lan, cũng như tình trạng các loài hoa lan ngoài tự nhiên.

Bên cạnh đó, họ đề xuất, chính quyền nên tạo cơ hội cho những người sưu tầm và chơi lan được tham gia vào một mạng lưới chính thức nhằm chia sẻ kiến thức, cùng thiết lập những hướng dẫn nuôi trồng và nhân giống hoa lan một cách bền vững. Như vậy, những người chơi lan từ một phần của vấn đề sẽ biến thành đồng minh quan trọng trong công tác bảo tồn. □

Nguồn: https://phys.org/news/2024-09-fresh-curb-illegal-orchid-trafficking.html

Bài đăng Tia Sáng số 6/2025