Nhà giáo Phạm Toàn qua đời
6 giờ 40 phút sáng nay, 26/6, dịch giả, nhà giáo Phạm Toàn (bút danh khác Châu Diên), một cộng tác viên thân thiết của Tia Sáng, đã qua đời tại nhà riêng ở Hà Nội, hưởng thọ 88 tuổi.
Nhà giáo Phạm Toàn (giữa) cùng các trí thức trong dịp gặp mặt đầu xuân 2019 của Tia Sáng. Ảnh: Hoàng Nam.
Ông được biết đến nhiều trong vai trò người sáng lập và trưởng nhóm biên soạn bộ sách giáo khoa Cánh Buồm, bộ sách đã phá vỡ “thế độc quyền” về tư duy SGK trong suốt nhiều năm, góp phần cổ vũ cho xu hướng “nhiều bộ sách giáo khoa”.
Tiểu sử tự thuật của ông viết:
“Ở Hà Nội và học từ bé ở Hà Nội, rồi 19-12 năm 1946 đi bộ đội luôn. Chính sách chuẩn bị tổng phản công (cuối 1951) cho phép đi học sư phạm cao đẳng. Được giải văn xuôi 1952 ở trường sư phạm, thẹn không ký tên thật, bạn bè xui ký Châu Diên, nhại phát âm tiếng Tàu của “Hút thuốc lá”.
Ông giáo kiêm nghề soạn sách giáo khoa, nhưng thích viết văn. Được giải thưởng truyện ngắn (2 bận hạng nhì năm 1959 và khuyến khích năm 1962). Có 2 truyện ngắn cũ mới in lại trong Toàn tập truyện ngắn VN thế kỷ 20.
Đã in 2 tập truyện ngắn: “Mái nhà ấm” (Văn học, 1959) “Con nhện vàng” (Thanh niên, 1962).
Đi thực tế học tập người lao động ở đoàn địa chất 32 (từ 1962-1964), và nhà máy xi măng Hải Phòng (1964-1966).
Trở lại hoàn toàn làm nghiên cứu Giáo dục Tiểu học từ 1967 cho đến … quá ngày về hưu tới tận hôm nay thì phải, vì vẫn rất mê một công cuộc cải cách GD đích thực. (Cf. Phạm Toàn, Nghề dạy văn, 1991, Công nghệ dạy văn, 2000, Un bref apercu non-impartial sur l’education au Vietnam, Đại học Rennes 2 Pháp, 1967) và nhiều sách giáo khoa thực nghiệm hệ thống phương pháp mới, và có chừng 100 bài báo về Giáo dục cả loại nghiên cứu lẫn loại phổ cập viết và công bố trong các năm từ 2001 đến nay.
Một thời gian dài 40 năm không chịu viết văn, khi “thèm” quá thì dịch, Cf. Châu Diên, Chín mươi ba (V. Hugo) Văn học, H. 1982, 1995, Bay đêm (St-Ex), Văn học, H. 1986, Nhà tiên tri, Con trai của người, Vẻ đẹp đời (Kh. Gibral), Văn học, H, 1992, Sư tử (J. Kessel), Văn học, H, 1987, Cô chủ quán (K. Goldoni), Văn học, H. 1983, Ruồi (J. P. Sartre), Văn học, 1985… và nhiều thứ lặt vặt không nhớ hết…
Lại viết văn trở lại năm 2003, tiểu thuyết Người Sông Mê, Hội Nhà Văn, H. 2003 – in 2 lần), tái bản 2005. Hứa hẹn như đinh sắp đóng cột sẽ in nhiều nhiều nữa…”
Vào thời điểm viết tiểu sử tự thuật trên, tức năm 2007, ông chưa bắt đầu công việc mà ông sẽ dành hết tâm sức và bền bỉ theo đuổi cho đến khi qua đời, đó là việc biên soạn bộ SGK Cánh Buồm.
Năm 2009, ông sáng lập nhóm Cánh Buồm và tập hợp ở đó những người làm việc hoàn toàn trên tinh thần tình nguyện để cùng nhau biên soạn một bộ SGK có khả năng phát triển năng lực tự học và tự giáo dục của người học. Không chỉ đặt mục tiêu biên soạn SGK, nhóm còn muốn tổ chức việc học thành quy trình gắn với phương châm “Làm mà học, làm thì học” (Learning by doing).
Ra đời trong bối cảnh người dân trông đợi ngành giáo dục cải cách và hiện đại hóa, những ý kiến đóng góp xuất hiện hầu như mỗi ngày, nhóm Cánh Buồm chủ trương góp ý bằng cách trình ra một sản phẩm cụ thể, nhằm giải quyết phần nào những điều xã hội đang lo lắng và phê phán. Khẩu hiệu của nhóm là: Mình không làm thì ai làm?
Về cái tên Cánh Buồm, như có lần ông giải thích, đó là một liên tưởng đến từ những câu thơ của nhà thơ Nga Lermontov: Cánh buồm khao khát đòi giông tố bởi dường như trong giông tố có… thanh bình!
Bên cạnh biên soạn SGK, nhóm còn biên soạn sách bài tập, cẩm nang sư phạm và tổ chức dịch các tác phẩm tâm lí học giáo dục quan trọng của Jean Piaget, Howard Gardner thành Tủ sách Tâm lí học giáo dục Cánh Buồm.
Từ đó đến nay, nhóm Cánh Buồm đã biên soạn các cuốn giáo khoa: Văn và Tiếng Việt cho bậc tiểu học và trung học cơ sở; Khoa học, Lối sống, và Tiếng Anh cho bậc tiểu học.
Tổng cộng đã có khoảng 100.000 bản SGK Cánh Buồm, trong đó nhiều nhất là các cuốn Văn và Tiếng Việt bậc tiểu học, được xuất bản bằng các nguồn lực xã hội do nhóm quyên góp. Bộ SGK Cánh Buồm cùng phương pháp học “Learning by doing” hiện đang được sử dụng tại một số trường ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Từ tháng 10/2016, nhóm cũng bắt đầu đưa lên mạng phiên bản điện tử với mong muốn sách được phổ biến rộng rãi hơn, đồng thời được góp ý, sửa chữa, thêm thắt… để trở thành mẫu mực, có thể tái bản dùng lâu dài.
Có thể nói, SGK Cánh Buồm tại thời điểm mới ra đời đã phá vỡ “thế độc quyền” về tư duy SGK của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong suốt nhiều năm, góp phần cổ vũ cho xu hướng “nhiều bộ sách giáo khoa” mà gần đây Chính phủ đã có chủ trương và Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai.
Đầu năm 2018, ông đã chuyển giao vai trò tổ chức hoạt động của nhóm Cánh Buồm cho Ban điều hành gồm năm bạn trẻ nhưng vẫn tiếp tục tham gia hoàn thiện các bản thảo sách giáo khoa môn Tiếng Việt và Văn cho bậc trung học phổ thông.
Gia đình nhà giáo Phạm Toàn cho biết, lễ viếng và truy điệu ông sẽ diễn ra từ 8h30 – 10h30, Thứ Sáu, ngày 28/6/2019 tại Nhà tang lễ Cầu Giấy (phố Trần Vĩ, Mai Dịch). Lễ hỏa táng diễn ra cùng ngày tại Đài hoá thân Hoàn Vũ (Văn Điển), sau đó ông sẽ yên nghỉ tại quê nhà, thôn Hội Phụ, xã Đông Hội, Đông Anh, Hà Nội. Gia đình ông xin không nhận vòng hoa và tiền phúng viếng.
Thái Thanh
