Những yếu tố quyết định việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gia cầm tại Việt Nam
Ngành chăn nuôi gia cầm Việt Nam đang trên đà phát triển với lượng tiêu thụ thịt gà bình quân đầu người tăng từ 5,6 kg năm 2015 lên 17,3 kg năm 2023; song đi kèm với đó là tình trạng lạm dụng kháng sinh vẫn phổ biến. Một nghiên cứu ghi nhận trung bình người chăn nuôi tại Việt Nam sử dụng 323 mg kháng sinh để sản xuất 1 kg thịt gà, trong khi đó một nghiên cứu khác hé lộ con số này ở khu vực ĐBSCL là khoảng 470 mg mỗi con. Nguyên nhân chính là do dịch bệnh thường xuyên, kháng sinh dễ mua, thiếu hiểu biết và quản lý lỏng lẻo.
Với mong muốn làm rõ cách thức và lý do sử dụng kháng sinh để tìm ra phương án kiểm soát hiệu quả hơn, một nhóm các nhà khoa học thuộc Viện Thú y Quốc gia (Hà Nội), Đại học Copenhagen (Đan Mạch), Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế (Kenya), Đại học Liverpool (Vương quốc Anh) đã tiến hành khảo sát 398 trại chăn nuôi gia cầm với quy mô đàn từ 50 đến 4.000 con gà tại huyện Phú Bình và TP. Thái Nguyên (tỉnh Thái Nguyên) từ tháng 10 đến tháng 11/ 2023. Nhóm nghiên cứu đã công bố kết quả trong bài báo “Patterns and factors influencing antibiotic use among poultry farmers in Thai Nguyen province, Vietnam” trên tạp chí Preventive Veterinary Medicine.
Trong nghiên cứu này, các chủ trang trại hoặc người quản lý đã điền bảng câu hỏi để cung cấp thông tin về đặc điểm nhân khẩu học, các biện pháp an toàn sinh học, thực hành thú y và cách tiếp cận và sử dụng kháng sinh. Ngoài ra, các nhà khoa học đã tiến hành những cuộc phỏng vấn sâu hơn để hiểu rõ về đặc điểm của mỗi trang trại.
Qua phân tích sơ bộ, nhóm nghiên cứu đã phân loại các trang trại thành ba nhóm dựa trên quy mô đàn gà: trang trại quy mô nhỏ với ít hơn 100 con, trang trại quy mô vừa với từ 100 đến 1000 con, và các trang trại quy mô lớn với hơn 1.000 con.
Theo đó, khoảng 77% số trang trại quy mô lớn, 70% trang trại quy mô vừa và 33% trang trại quy mô nhỏ có sử dụng kháng sinh. Trong đó, phần lớn dùng để điều trị bệnh, chiếm 76% ở trang trại lớn, 59% ở trang trại vừa và 54% ở trang trại nhỏ.
Hai loại thuốc được dùng nhiều nhất tại các trang trại lớn và vừa là doxycycline và amoxicillin, trong khi các trang trại nhỏ chủ yếu sử dụng tylosin và amoxicillin. Mức độ an toàn sinh học nhìn chung còn thấp, dù các trang trại quy mô lớn đã thực hiện nhiều biện pháp đảm bảo an toàn hơn hai loại hình còn lại. Các chủ trang trại thường ưu tiên các biện pháp như dựng hàng rào, kiểm soát người ra vào, xử lý chất thải và bảo quản thức ăn, nước uống cho gà.
Phân tích cho thấy bệnh tật là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến mức độ sử dụng kháng sinh ở mọi quy mô trang trại. Điều này đã nhấn mạnh vai trò của quản lý sức khỏe đàn gà trong việc giảm thiểu tình trạng lạm dụng kháng sinh. Ở trang trại quy mô vừa, tỷ lệ mắc bệnh và cách bảo quản thức ăn là hai yếu tố chính quyết định mức dùng kháng sinh – đàn càng đông, mật độ càng cao thì nguy cơ nhiễm bệnh và nhu cầu dùng thuốc càng lớn. Ở trang trại nhỏ, việc nuôi nhiều loại gia cầm cùng lúc và niềm tin của người nuôi rằng kháng sinh giúp phòng bệnh là nguyên nhân thúc đẩy họ nuôi dùng thuốc nhiều hơn, do nhóm nghiên cứu e ngại các loài khác nhau có thể lây bệnh chéo cho nhau. Ngoài ra, bảo quản thức ăn kém làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn, khiến gà dễ mắc bệnh và buộc phải dùng thuốc nhiều hơn.
Nghiên cứu đã làm rõ một số cách thức sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gia cầm, ảnh hưởng bởi những yếu tố như quy mô, thực hành an toàn sinh học và các yếu tố rủi ro đặc thù của từng trang trại. Trong khi các trang trại quy mô lớn chủ yếu sử dụng kháng sinh để điều trị, các trang trại quy mô nhỏ lại tập trung sử dụng kháng sinh vào mục đích dự phòng.
Từ những kết quả này, nhóm nghiên cứu cho rằng cần tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức phù hợp và tăng cường an toàn sinh học để thúc đẩy việc sử dụng kháng sinh có trách nhiệm. “Việc tăng cường an toàn sinh học và giải quyết các rủi ro theo từng trường hợp, điều kiện cụ thể của mỗi trang trại có thể giúp giảm thiểu việc sử dụng kháng sinh”, nhóm nghiên cứu viết.□
Bài đăng Tia Sáng số 21/2025
