10 nhạc trưởng và dàn nhạc hàng đầu thế giới năm 2023

Trong năm 2023, dàn nhạc nào xuất sắc nhất thế giới? Ai là nhạc trưởng vĩ đại nhất? Mọi người đều có ý tưởng riêng dựa trên những trải nghiệm khác nhau, nhưng điều gì sẽ xảy ra khi bạn hỏi những câu này với một nhóm các nhà phê bình âm nhạc cổ điển hàng đầu thế giới?

Tiêu chí nào để đánh giá sự vĩ đại?

Bachtrack, một trong những tạp chí âm nhạc cổ điển trực tuyến lớn nhất trên thế giới, có trụ sở tại London, nơi tập hợp một lượng lớn những bài viết, đánh giá, phỏng vấn về thể loại nghệ thuật này, đã từng thực hiện một cuộc thăm dò như vậy vào năm 2015. Họ đã khảo sát ý kiến của 16 nhà phê bình âm nhạc trên khắp thế giới một cách độc lập. Mỗi người đưa ra danh sách của riêng mình, bao gồm 10 dàn nhạc và 10 nhạc trưởng với hệ thống tính điểm là 10 cho vị trí đầu tiên và giảm xuống đến 1 cho vị trí cuối cùng. Tại cuộc bình chọn này, ba nhà phê bình tại Bắc Mỹ đã từ chối tham gia do không có nhiều cơ hội để thưởng thức tài năng của những dàn nhạc tại châu Âu. 

Sau tám năm, tháng 9/2023 vừa qua, một cuộc thăm dò tương tự như vậy lại được tổ chức. Lần này, hội đồng bình chọn của Bachtrack bao gồm 15 nhà phê bình âm nhạc của 11 quốc gia đưa ra danh sách 10 dàn nhạc và 10 nhạc trưởng vĩ đại nhất đương đại. Không giống như lần trước, sự bùng nổ của âm nhạc trực tuyến đã giúp mọi người có cơ hội thưởng thức các buổi biểu diễn chỉ bằng một cú nhấp chuột. Chính vì vậy, có tới bốn nhà phê bình của Bắc Mỹ góp mặt trong danh sách. Đại đa số các thành viên xếp hạng các lựa chọn của mình từ 1 tới 10. 

Điều gì được coi là “vĩ đại” khi đánh giá một dàn nhạc hoặc nhạc trưởng? Bachtrack cố tình đưa ra những gợi tả mơ hồ và đã hỏi những nhà phê bình âm nhạc về tiêu chí của họ. Tiến sĩ Eleonore Büning của tờ Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung (Đức) thì giải thích: “Bất kỳ một dàn nhạc giao hưởng nào cũng có thể tự gọi mình là “vĩ đại” nhưng một dàn nhạc chỉ có thể trở nên phi thường nếu mọi người cùng lắng nghe nhau và suy nghĩ, cảm nhận, ước mơ và hành động cùng nhau. Còn Walter Weidringer của Die Presse (Áo) nêu lên suy nghĩ của mình: “Một dàn nhạc ‘vĩ đại’ đòi hỏi nhiều hơn một tập hợp các nhạc công xuất sắc về mặt kỹ thuật, bởi vì nó mong muốn duy trì và phát huy truyền thống âm thanh của riêng mình, sở hữu một sự mượt mà, đồng nhất khi tất cả cùng hòa tấu ở bất kỳ cường độ nào, khả năng thích ứng nhanh chóng với các dạng âm học khác nhau, có cá tính mạnh mẽ ở những vị trí chủ chốt, và một cách lý tưởng, cung cấp một danh mục biểu diễn rộng lớn, từ opera, các chương trình hòa nhạc và hòa tấu thính phòng”. Trong khi đó, Christian Merlin của tờ Le Figaro (Pháp) thì cho biết quyết định của mình dựa trên nhiều yếu tố khác nhau: “Sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố: nguồn gốc lịch sử và tính hiện đại, sức mạnh tập thể và tài năng cá nhân, âm thanh cụ thể và khả năng thích ứng, tất cả điều này kết hợp với tính nhất quán nghiêm ngặt cũng như tư duy cởi mở của chính sách nghệ thuật”.

Và dưới đây là kết quả cuối cùng của hội đồng bình chọn 

Danh sách 10 dàn nhạc xuất sắc nhất thế giới năm 2023:

1. Berlin Philharmonic.

2. Vienna Philharmonic.

3. Bavarian Radio Symphony Orchestra.

4. Royal Concertgebouw Orchestra.

5. Chicago Symphony Orchestra.

6. Cleveland Orchestra.

7. London Symphony Orchestra.

8. Budapest Festival Orchestra.

9. Leipzig Gewandhaus Orchestra.

10. Los Angeles Philharmonic.

Có thể thấy là không có nhiều sự thay đổi đáng kể trong danh sách các dàn nhạc xuất sắc. So với danh sách năm 2015, Berlin Philharmonic vẫn vững vàng ở ngôi vị số một. Đây là dàn nhạc lớn đầu tiên trên thế giới điều hành dịch vụ biểu diễn và phát sóng trực tuyến của riêng mình (thành lập vào năm 2008) và hãng thu âm nội bộ của Berlin Philharmonic được tiếp thị và đón nhận như một thương hiệu hàng đầu. Phòng hòa nhạc kỹ thuật số đảm bảo Berlin Philharmonic có được sự hiện diện rộng rãi trên toàn cầu. Điều này góp phần làm tăng cơ hội của dàn nhạc trong các cuộc thăm dò ý kiến ​​​​quốc tế của các nhà phê bình khi có rất nhiều nội dung của họ có sẵn trực tuyến.

Theo nhận định của Weidringer (Die Presse), “Đây là một dàn nhạc xuất sắc cả về phương diện kỹ thuật lẫn âm nhạc, có lẽ là dàn nhạc “hiện đại” và linh hoạt nhất trong số các quốc gia nói tiếng Đức, rất nhanh chóng và dễ dàng thích ứng với ý tưởng của các nhạc trưởng khác nhau”. Còn Büning (Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung), ở góc độ một người Đức ái quốc thì giải thích: “Tôi yêu một dàn nhạc giao hưởng có thể vượt qua các giới hạn của mình một cách năng động, nhịp nhàng và đầy phong cách, một dàn nhạc có danh mục biểu diễn rộng rãi và tìm cách mở rộng nó ra ngoài truyền thống của Beethoven-Brahms-Bruckner; đó cũng là nơi đưa ra những phát kiến và tạo cơ hội cho mọi người được thưởng thức cảm giác về màu sắc giai điệu mà trong đó, mọi nhạc cụ trong dàn nhạc đều có phẩm chất của một nhạc cụ độc tấu; đó cũng là một dàn nhạc vẫn trung thực với chính mình, ngay cả khi nó đang thay đổi. Và chính xác đây là những điều tôi luôn đánh giá cao về Berlin Philharmonic”.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi các dàn nhạc ở Tây Âu giành được những vị trí rất cao. Nước Đức có tới ba vị trí trong danh sách. Ngoài Berlin Philharmonic còn có Bavarian Radio Symphony Orchestra (thứ ba) và Leipzig Gewandhaus Orchestra (thứ chín). Cả hai dàn nhạc đều có mặt trong danh sách của năm 2015. Budapest Festival Orchestra đã vươn lên vị trí thứ tám. Vienna Philharmonic vẫn chứng tỏ được sự xuất sắc của mình khi bám sát Berlin Philharmonic ở vị trí thứ hai. Pablo L. Rodríguez của El País nhận xét: “Vienna Philharmonic không chỉ là một dàn nhạc ra đời nhờ sự đón nhận rộng rãi các bản giao hưởng của Beethoven ở thủ đô của Áo, mà nó còn phát triển cho đến ngày nay mà không mất đi giá trị cốt lõi của mình, các đặc điểm và bất kể sự nổi bật hay ảnh hưởng từ các nhạc trưởng (trên thực tế, kể từ năm 1933, Vienna Philharmonic không có nhạc trưởng chính và là dàn nhạc lớn duy nhất trên thế giới duy trì điều này)”.

Royal Concertgebouw Orchestra, có trụ sở tại Amsterdam, từng được tạp chí Gramophone bình chọn là dàn nhạc xuất sắc nhất trên thế giới vào năm 2008 và đứng thứ hai trong cuộc xếp hạng vào năm 2015 lần này đã tụt xuống vị trí thứ tư. Lý do có lẽ vì từ năm 2018, Royal Concertgebouw Orchestra đã không có được nhạc trưởng chính sau khi Daniele Gatti bị sa thải do cáo buộc có những “hành vi không phù hợp” đối với một số thành viên nữ của dàn nhạc. Bên cạnh Đức, Mỹ cũng có ba dàn nhạc nằm trong danh sách: Chicago Symphony Orchestra (thứ năm), Cleveland Orchestra (thứ sáu) và Los Angeles Philharmonic (thứ mười). London Symphony Orchestra là dàn nhạc duy nhất của Anh có mặt trên bảng xếp hạng (thứ bảy). Không có một dàn nhạc nào chơi các nhạc cụ nguyên bản lọt vào danh sách, mặc dù Les Siècles nhận được ba đề cử.

Danh sách 10 nhạc trưởng xuất sắc nhất thế giới năm 2023:

1. Kirill Petrenko.

2. Sir Simon Rattle.

3. Herbert Blomstedt.

4. Sir Antonio Pappano.

5. Esa-Pekka Salonen.

6. Iván Fischer.

7. Riccardo Muti.

8. Yannick Nézet-Séguin.

9. Klaus Mäkelä.

10. Christian Thielemann.

So với danh sách tương tự năm 2015, có bốn cái tên mới lọt vào danh sách là Herbert Blomstedt, Antonio Pappano, Iván Fischer và Klaus Mäkelä, thay thế cho Riccardo Chailly, Mariss Jansons, Andris Nelsons và Daniel Barenboim. Rõ ràng có một sự khác biệt nhất định giữa hai bảng xếp hạng. Không tính đến việc Jansons qua đời vào năm 2019, sự suy giảm sức khỏe của Barenboim khiến các hoạt động âm nhạc của ông bị hạn chế rất nhiều và vắng mặt trong danh sách, đồng thời Berlin Staatskapelle, dàn nhạc do Barenboim làm nhạc trưởng chính cũng bị loại khỏi bảng xếp hạng các dàn nhạc. Một trường hợp tương tự là Nelsons, Giám đốc âm nhạc của Boston Symphony Orchestra, cả hai cũng không nằm trong danh sách lần này trong khi đã xuất hiện cùng nhau vào năm 2015. Một ví dụ khác cho thấy sự cộng hưởng giữa nhạc trưởng và dàn nhạc xuất sắc là sự xuất hiện đồng thời của Budapest Festival Orchestra và người sáng lập, nhạc trưởng chính của họ, Fischer. Chailly, người được vinh danh ở ngôi vị nhạc trưởng vĩ đại nhất thế giới vào năm 2015 đã bị loại khỏi danh sách lần này và chỉ xếp ở vị trí thứ 11 khi ông cũng không còn gắn bó với Leipzig Gewandhaus Orchestra ở cương vị giám đốc âm nhạc. 

Rattle có lần thứ hai ở ngôi vị thứ hai nhưng người kế nhiệm ông ở Berlin Philharmonic, Kirill Petrenko đã thăng tiến khi nhảy từ vị trí thứ bảy năm 2015 lên thứ nhất trong cuộc bình chọn lần này. Trong tổng số 15 người của hội đồng, có 10 người lựa chọn Petrenko, với vị trí thứ ba là xếp hạng thấp nhất. Việc trở thành nhạc trưởng chính của Berlin Philharmonic tất nhiên đã hỗ trợ cho Petrenko rất nhiều, nhưng bản thân ông cũng được nhận được những lời ủng hộ rất tích cực. Merlin (Le Figaro) thốt lên khi nhận xét về Petrenko: “Những diễn giải của nhạc trưởng Petrenko không chỉ hoàn toàn mới mẻ mà còn tạo ra cảm giác cho người nghe được chiêm nghiệm những điều mà lẽ ra phải thấu từ lâu”. Là một người đánh giá cao Petrenko, Weidringer (Die Presse) còn nhấn mạnh thêm “Những cách diễn giải của Kirill Petrenko được bắt nguồn từ sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hiểu biết sâu rộng về lịch sử xã hội, lịch sử âm nhạc, khả năng đào sâu vào một tác phẩm âm nhạc tưởng chừng quen thuộc và cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng là khối năng lượng tinh khiết của mình. Khả năng tạo ra âm thanh bay bổng, đầy màu sắc và trong trẻo ở những tác phẩm phức tạp của ông thật xuất sắc”.

Trong danh sách có hai nhạc trưởng kỳ cựu là Riccardo Muti (82 tuổi), Giám đốc âm nhạc của Chicago Symphony Orchestra và vô cùng bất ngờ là Herbert Blomstedt (96 tuổi), người giành được vị trí thứ ba dù không còn là nhạc trưởng chính của bất kỳ dàn nhạc nào. Một điều đáng ngạc nhiên là Nézet-Séguin, người đang nắm giữ cương vị Giám đốc âm nhạc của của Philadelphia Orchestra và Metropolitan Opera House, người có những hoạt động sôi nổi trong những năm vừa qua, chỉ tiến một bậc từ thứ chín lên thứ tám trong khi Pappano, người đang nắm giữ cương vị tương tự tại Royal Opera House và Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia cũng như sắp trở thành nhạc trưởng chính của London Symphony Orchestra (từ năm 2024) có sự vươn lên vị trí thứ tư. Mäkelä (27 tuổi), nhạc trưởng người Phần Lan là đại diện cho giới trẻ. Anh đang là Giám đốc âm nhạc tại Oslo Philharmonic và Orchestre de Paris, đồng thời đang là đối tác nghệ thuật chính của Royal Concertgebouw Orchestra và sẽ nắm giữ cương vị nhạc trưởng chính của dàn nhạc này từ mùa diễn 2027-2028. Nhạc trưởng đồng hương của Mäkelä, Salonen, người được cả hai bên bờ Đại Tây Dương ngưỡng mộ cũng thăng tiến từ vị trí thứ tám lên thứ năm. Trong khi đó, Thielemann, nhạc trưởng chính của Dresden Staatskapelle và sẽ thay thế Barenboim tại Berlin State Opera từ năm 2024, giữ nguyên vị trí thứ mười của mình.

Không có một nữ nhạc trưởng nào nằm trong bảng xếp hạng dù rằng có bảy người đã nhận được ít nhất một đề cử. Susanna Mälkki (thứ 12) và Joana Mallwitz (thứ 14) là những người gần nhất trong danh sách. Họ đều có những hoạt động âm nhạc rất tích cực trong những năm vừa qua. Rất có thể, trong cuộc bình chọn tiếp theo, sẽ có một chỉ huy nữ nằm trong danh sách 10 nhạc trưởng vĩ đại nhất thế giới. Thế giới âm nhạc cổ điển đang phát triển nhưng sự thay đổi không thể xảy ra chỉ sau một đêm.□

————-

Danh sách 10 dàn nhạc xuất sắc nhất thế giới năm 2015:

1. Berlin Philharmonic.

2. Royal Concertgebouw Orchestra.

3. Vienna Philharmonic.

4. Leipzig Gewandhaus Orchestra.

5. Chicago Symphony Orchestra.

6. London Symphony Orchestra.

7. Berlin Staatskapelle.

8. Dresden Staatskapelle.

9. Boston Symphony Orchestra.

10. Bavarian Radio Symphony Orchestra.

Danh sách 10 nhạc trưởng xuất sắc nhất thế giới năm 2015:

1. Riccardo Chailly.

2. Sir Simon Rattle.

3. Mariss Jansons.

4. Andris Nelsons.

5. Riccardo Muti.

6. Daniel Barenboim.

7. Kirill Petrenko.

8. Esa-Pekka Salonen.

9. Yannick Nézet-Séguin.

10. Christian Thielemann.

—————

Danh sách các nhà phê bình nằm trong hội đồng bình chọn năm 2023:

Tiến sĩ Eleonore Büning (Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung, Đức), Neil Fisher (The Times, Anh), Arthur Kaptainis (Classical Voice, Canada), Joshua Kosman (San Francisco Chronicle, Mỹ), Fiona Maddocks (The Observer, Anh), Serge Martin (Le Soir, Bỉ), Alberto Mattioli (La Stampa, Ý), Peter McCallum (Sydney Morning Herald, Australia), Christian Merlin (Le Figaro, Pháp), Guido van Oorschot (De Volkskrant, Hà Lan), Pablo L. Rodríguez (El País, Tây Ban Nha), Alex Ross (The New Yorker, Mỹ), Mark Swed (Los Angeles Times, Mỹ), Markus Thiel (Merkur, Đức), Walter Weidringer (Die Presse, Áo).

Nguồn: