“Cuốn sách Đời” và “Ave Maria”
Giai điệu Ave Maria của Gounod là một hình mẫu bel canto tinh tế kiểu Bellini và có giá trị tự thân.
Năm 1839, chàng sinh viên Nhạc viện Paris Charles Gounod giành được Giải thưởng Rome bằng bản cantata Fernand và được quyền tới Ý để tiếp tục học tập. Trong thời gian ở Rome, Gounod gặp nữ nghệ sĩ piano kiêm nhà soạn nhạc Fanny Hensel, chị gái của Felix Mendelssohn. Các tác phẩm âm nhạc của Johann Sebatian Bach mà Fanny Hensel chơi đã để lại trong Gounod ấn tượng lâu bền.
Và một giai điệu kiểu Ý trên nền Predude số 1 giọng Đô trưởng trong Bình quân luật tập I của Bach đã ra đời trong những phút ứng tác piano của Gounod trong một lần tới ăn tối tại nhà vị hôn thê năm 1852. Ông bố vợ tương lai của Gounod khi ấy (Joseph Zimmerman, nhà soạn nhạc và giáo viên piano tại Nhạc viện) ngay lập tức yêu cầu cậu con rể tương lai chơi lại giai điệu lần nữa để ông có thể ký âm.
Vài ngày sau, Gounod được nghe tác phẩm của mình dưới dạng chuyển soạn cho violin và piano, cao hơn bản piano solo một quãng năm. Không những thế, Zimmerman còn bán tác phẩm cho một nhà xuất bản, đem về cho Gounod 200 franc tiền bản quyền. Phiên bản violin và piano với cái tên “Khúc trầm tư trên Prelude số 1 của Bach” [Méditation sur le première prélude de Bach] được xuất bản năm 1853 và tiếp theo đó là nhiều phiên bản chuyển soạn cho các nhạc cụ khác.
Dù đã rất thành công nhưng Khúc trầm tư không dừng lại ở các phiên bản không lời. Theo lời kể của Jean-Pierre Gounod, một người chắt của Charles Gounod, thời gian đó nhà soạn nhạc cũng rất cảm mến một cô học trò tên là Rosalie Rousset. Ông đã lắp những câu thơ trong bài Cuốn sách đời [Le livre de la vie] mà ông tìm thấy trong một tập thơ của thi sĩ Pháp Alphonse de Lamartine vào giai điệu của Khúc trầm tư để đem tặng cô.
Cuốn sách Đời là cuốn sách tối cao
Ta chẳng thể tùy ý mình đóng mở;
Đoạn hấp dẫn không thể đọc hai lần,
Trang định mệnh thì mở ra tự động;
Ta muốn quay lại trang thuở ta yêu,
Mà dưới ngón tay đã là trang ta lâm tử.1
Mặc dù lời thơ Gounod chọn khá thơ ngây nhưng bà mẹ của Rosalie lại nghĩ rằng không phù hợp. Là người mộ đạo, bà lo ngại tình cảm giữa Charles và Rosalie sẽ phát triển theo hướng bà không mong muốn. Theo gợi ý của bà, Gounod đã thay thơ của Lamartine bằng phần lời tiếng Latin lấy từ Kinh Thánh và chuyển âm nhạc sang giọng thứ cho phù hợp với ca từ. Kết quả là Ave Maria của hai tác giả Bach/Gounod ra đời và được danh ca Miolan-Carvalho công diễn lần đầu trong buổi hòa nhạc ngày 24/5/1859.
Kính mừng Maria đầy ơn phúc
Đức Chúa Trời ở cùng Bà.
Bà có phúc lạ hơn mọi người nữ,
và Giêsu con lòng Bà gồm phúc lạ.
Thánh Maria, Thánh Maria,
cầu cho chúng con là kẻ có tội,
khi này và trong giờ lâm tử.
Amen.2
Một số nhà phê bình khắt khe đã chỉ trích Gounod làm hỏng âm nhạc kinh điển của Bach bằng việc thêm vào đó chất đa cảm ủy mị. Tuy nhiên, giai điệu Ave Maria của Gounod là một hình mẫu bel canto tinh tế kiểu Bellini và có giá trị tự thân. Trong khi chuỗi hòa âm nhấp nhô của Bach đệm cho giai điệu không theo kiểu đệm trong ca khúc của Mendelssohn hay aria của Bellini.
Cùng lúc đối mặt với cả thành công và sự chỉ trích, đã có lúc Gounod gạt bỏ tác phẩm này như một “trò tinh nghịch”. Tuy nhiên đó lại là một trong những tác phẩm khiến công chúng luôn nhớ đến ông, một minh chứng rõ ràng rằng Gounod biết cách thể hiện tình yêu trần thế và tình yêu thiêng liêng bằng cùng một cây bút. □
————-
1 Alphonse de Lamartine (1790-1869), trích từ tập Vers improvisés sur un album, viết năm 1832.
2 Theo một bản Việt dịch phổ biến của Kinh Kính Mừng, chúng tôi chưa tra cứu được tên dịch giả. Gounod lặp lại hai lần “Santa Maria” ở câu thứ năm.
Bài đăng Tia Sáng số 14/2025
