Giải thưởng Maurice Audin: Vụ án Maurice Audin
Hội Toán học Pháp (Société Mathématique de France) chính thức thông báo giải thưởng Maurice Audin 2016 được trao cho Bakir Fahri tại Alger vào ngày 10 tháng 12 năm 2018 và cho Ngô Bảo Châu tại Paris ngày 12 tháng 12 năm 2018.
Maurice Audin (1932 – 1957) và vợ Josette Audin. Ảnh: Wikimedia
Vậy Giải thưởng Maurice Audin là giải thưởng gì? Maurice Audin là ai? Vụ án Maurice Audin (affaire Maurice Audin) đã xảy ra từ hơn 60 năm nay và cũng đã được nhiều đời Tổng thống Pháp biết tới và cho ý kiến giải quyết như thế nào?
Giải thưởng Maurice Audin
Giải thưởng Toán học Maurice Audin do Hội Toán học Pháp (Sociéte Mathématique de France) và Hội Toán học ứng dụng và Công nghiệp Pháp (Sociéte de Mathématiques Appliquées et Industrielles de France) sáng lập vào năm 2004.
Trước đó, vào năm 1958, đã có một giải thưởng mang tên Maurice Audin do cá nhân Giáo sư Gérard Tronel (1934 – 2017) vận động thành lập để tưởng nhớ đồng nghiệp, một nhà Toán học đầy triển vọng (nhưng chưa kịp phát triển) đã bị giết oan uổng. Giải thưởng này chưa được các tổ chức Toán học công nhận và chỉ kéo dài được đến năm 1963. Cũng chính Tronel với sự giúp sức của nhiều nhà Toán học, nhiều nhà hoạt động chính trị, trong đó có nhà Toán học nổi tiếng Laurent Schwartz, tiếp tục vận động cho giải thưởng Toán học Maurice Audin chính thức ra đời vào năm 2004.
Giải thưởng gồm một bằng khen và 1500 Euro cho mỗi người, trao tặng hằng năm cho một nhà Toán học Pháp và một nhà Toán học Algérie có nhiều thành tựu xuất sắc nhất. Ngoài ra, mỗi người được giải sẽ được tài trợ hoàn toàn một chuyến du lịch một tuần ở Algérie (cho nhà Toán học Pháp) hoặc ở Pháp (cho nhà Toán học Algérie).
Số phận của Maurice Audin với cuộc chiến tranh Pháp-Algérie
Maurice Audin là một nhà Toán học người Pháp của thế kỷ 20 mà cuộc đời và số phận gắn liền với cuộc chiến tranh Pháp-Algérie.
Ông sinh vào ngày 14 tháng 2 năm 1932 tại Beja, cách thủ đô Tunis của Tunisie khoảng 100 km về phía Tây, ở đó cha ông là một viên chức cảnh sát địa phương. Những năm thơ ấu, ông sống cùng gia đình tại Aïn Draham rồi tới Bayonne (Tunisie) cho tới khi chiến tranh đòi độc lập Algérie nổ ra.
Sau đình chiến vào tháng 6 năm 1940, gia đình Audin về Toulouse, sau đó dọn về Koléa, cách thủ đô Alger của Algérie khoảng 30 km về phía Tây-Nam. Năm 1943, ông được gửi vào trường thiếu sinh quân Hamman Righa, rồi trường dự bị sĩ quan Autun cho đến hết bậc trung học.
Năm 1949, ông vào trường Đại học Alger và tốt nghiệp Cử nhân Toán năm 1953. Do có một vài kết quả nghiên cứu sáng giá, ông được tuyển làm phụ tá cho giáo sư René de Possel2 tại Đại học Alger. Cũng năm đó, Maurice Audin lập gia đình với cô sinh viên Toán Josette Sempé và có ba người con, Michèle (sinh năm 1954, sau này cũng trở thành nhà Toán học), Louis (1955) và Pierre (1957).
Những năm tháng cuối cùng của cuộc đời Maurice Audin được ghi dấu bằng hai sự viêc: hoàn tất luận án Tiến sĩ và tham gia hoạt động chính trị. Những nghiên cứu Toán học của ông được đánh giá là có rất nhiều hứa hẹn. Ông đã gửi cho Hàn Lân Viện Khoa học sáu bản báo cáo đăng trong Comptes-rendus de l’Académie des Sciences và chính giáo sư René de Possel, đã chính thức giới thiệu một số thành quả của Audin trước Đại hội các nhà Toán học ở Roumanie.
Về mặt chính trị, từ năm 1951, ông đã là cảm tình viên của đảng cộng sản Algérie và mặt trận đòi độc lập cho Algérie khỏi chế độ thực dân Pháp. Ông đã che chở cho Paul Caballéro, một cán bộ cộng sản của mặt trận đòi độc lập, đang bị săn lùng. Đêm 11 tháng 6 năm 1957, ông bị một toán lính nhảy dù Pháp bắt đi, và mười ngày sau, ngày 21 tháng 6 năm 1957, không ai còn thấy dấu vết của ông nữa. Những ngày cuối cùng, ông cũng vừa hoàn tất luận án Tiến sĩ của mình, nhưng không còn có dịp đích thân trình trước hội đồng giám khảo. Năm ấy, ông mới có 25 tuổi.
Sự thật về cái chết của Maurice Audin
Trước đó, đầu năm 1957, cuộc chiến tranh đòi độc lập cho Algérie đến thời kỳ cao điểm. Tháng 1 năm 1957, Thủ tướng Pháp Guy Mollet bổ nhiệm Thiếu tướng Jacques Massu làm toàn quyền ở Algérie. Ngay sau đó sư đoàn nhảy dù số 10 của tướng Massu nhanh chóng chiếm Algérie, gieo kinh hoàng trong dân bản xứ và cả dân Pháp sinh sống tại đó.
Lính nhảy dù Pháp tin rằng Đảng cộng sản Algérie là chủ mưu nhiều vụ khủng bố nhân danh đấu tranh đòi độc lập cho Algérie. Họ phải tìm cho ra thủ lĩnh của đảng là Paul Caballéro. Họ được tin mật báo rằng Paul Caballéro đang bị bệnh và được chăm sóc bởi một bác sĩ ở một nơi bí mật nào đó ở Alger.
Bà Josette Audin nói rằng họ đã bắt được người bác sĩ ấy, và khi bị tra tấn dã man, ông ta đã khai tên chồng bà là người đã che giấu Caballéro. Bà kể: “23 giờ ngày 11 tháng 6 năm 1957. Các con tôi đang ngủ, thằng Pierre nhỏ nhất mới một tháng tuổi. Có tiếng gõ cửa. Nhiều người ập vào, đó là những tên “para”(lính dù) đáng sợ. Họ bắt chồng tôi mang đi”.6
Tin chính thức từ báo chí loan ra vào ngày 21 tháng 6 năm 1957 là, trong khi được di chuyển qua một nơi khác, Maurice Audin đã đào thoát.
Theo một điều tra riêng của nhà sử học Pierre Vidal Naquet thì câu chuyện Maurice Audin đào thoát trong khi di chuyển rồi mất tích là không thể chấp nhận được. Sự thật là ông đã chết trong đêm 21 tháng 6 năm 1957 trong một cuộc tra tấn dã man, người ra lệnh trực tiếp là tướng Aussaresses – phó tướng phụ trách tình báo của tướng Massu – theo lệnh của tướng Massu.
Thi thể của Maurice Audin không bao giờ được tìm thấy.
Tìm công lý cho Maurice Audin?
Nhóm thân hữu của Audin
Sau khi chồng mất tích, bà Josette Audin đã làm đơn gõ cửa nhiều nơi ở Alger để tìm công lý cho chồng. Chính quyền địa phương cũng như chính quyền Pháp không trả lời. Một nhóm các đồng nghiệp tập họp lại theo sáng kiến của Jacques Fernand Cahen, giáo sư Anh văn, tổ chức hội thảo, gửi bản phản đối cho báo chí và các nhà lãnh đạo. Sau này có sự tham gia của nhà Toán học Laurent Schawrtz và nhà sử học Henri Irénée, phó chủ tịch hội Sử học Pháp. Hoạt động của hội kéo dài tới năm 1962 được sự động viên góp sức của rất nhiều trí thức ở nhiều nơi trên khắp nước Pháp.
Ngày 16 tháng 5 năm 2001, bà Josette Audin nộp đơn lên tòa án Paris tố cáo tướng Aussaresses về tội giết người và tội chống nhân loại nhưng Tòa tuyên bố không có thẩm quyền.
Tháng 6 năm 2007, khi Tổng thống Nicolas Sarkozy vừa mới đắc cử, bà viết thư cho ông yêu cầu làm sáng tỏ cái chết của chồng bà và nước Pháp phải chịu trách nhiệm vụ việc này.
Ngày 1 tháng 1 năm 2009, Michèle Audin, con gái của ông bà Audin, cũng là nhà Toán học, giáo sư Đại học Paris-Sud, từ chối nhận Bảo Quốc Huân chương do Tổng thống Sarkozy trao tặng với lí do là ông đã không trả lời thư của mẹ bà khi được yêu cầu giúp làm sáng tỏ cái chết của cha bà.
Năm 2012, trong chuyến thăm viếng Alger, Tổng thống Hollande đã đến viếng tượng của Maurice Audin. Nhân dịp này, Tổng thống Hollande yêu cầu Bộ nội vụ Pháp cho điều tra về cái chết của Maurice Audin.
Ngày 8 tháng 1 năm 2014, TV Grand Soir 3, trong một chương trình đặc biệt, đã phát đi một tài liệu nói rằng tướng Aussaresses (đã chết vào tháng 12 năm 2013 trước đó) nói với ký giả Jean Charles Deniau rằng chính ông ta đã ra lệnh giết Maurice Audin.
Tháng 6 năm 2014, trong bài diễn văn đọc nhân buổi lễ phát giải thưởng Toán học Maurice Audin, Tổng thống Hollande nhân danh nước Pháp chính thức thừa nhận rằng không phải Maurice Audin trốn thoát mà đã bị giết chết trong một trại giam, theo nhân chứng và tài liệu có được.
Sau khi Tổng thống Macron đắc cử, một nhóm các nhân sĩ trí thức có uy tín đã yêu cầu Tổng thống cho công bố các tài liệu liên quan đến cái chết của Maurice Audin mà Tổng thống Hollande đã nói vào tháng 6 năm 2014.
Ngày 13 tháng 9 năm 2018, Tổng thống Emmanuel Macron đến nhà riêng của bà Josette Audin ở Bagnolet, Paris, trước sự hiện diện đông đủ của gia đình bà Audin, Tổng thống công nhận trách nhiệm của nước Pháp trong sự mất tích của Maurice Audin và chính thức xin lỗi gia đình bà.
Vụ án Maurice Audin khép lại kể từ ngày hôm ấy.
Tài liệu tham khảo:
1. Jean Charles Deniau. La vérité sur la mort de Maurice Audin. Des Equateurs (9 janvier 2014).
2. Pierre Vidal Naquet. L’Affaire d’Audin. Editions de Minuit, 1989.
3. Prix de Mathématiques Maurice Audin.
4. Guerre d’Algérie: Trois questions pour comprendre l’affaire Maurice Audin et la déclaration de Macron.
Chú thích:
1. Báo chí thông tin Maurice Audin 2018 là không chính xác (Xem tin chính thức của Hội Toán học Pháp ở đây: https://www.ljll.math.upmc.fr/AUDIN/web/prix.htm).
2. Réne de Possel (1905 – 1974), một trong những người sáng lập ra nhóm Bourbaki.
Theo khoahocphattrien.vn
