Phát hiện thêm về kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ trong Hoàng cung Thăng Long
Một số phát hiện mới của Nhóm nghiên cứu Viện Nghiên cứu Kinh thành (Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) đã góp phần mở ra cho chúng ta thấy một diện mạo cụ thể hơn về các công trình kiến trúc trong Hoàng thành Thăng Long thời Lê sơ.
Hơn 20 năm về trước (2002-2004), cuộc khai quật khảo cổ học lịch sử tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long đã đưa lại nhiều phát hiện quan trọng về lịch sử tồn tại của Kinh đô Thăng Long. Từ đó, Khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu trở thành điểm tham quan du lịch hấp dẫn của thủ đô Hà Nội.
Mặc dù các nhà nghiên cứu ngành khảo cổ học đã tìm thấy nhiều dấu tích nền móng của các công trình kiến trúc cung điện, lầu gác, minh chứng thuyết phục về sự tồn tại của Kinh đô Thăng Long qua 13 thế kỷ song vẫn còn tồn tại nhiều câu hỏi về diện mạo, hình dáng cụ thể của các công trình kiến trúc đó.
Vì thế, trong nhiều năm qua, Viện Nghiên cứu Kinh thành (Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) đã tiến hành một chương trình nghiên cứu khám phá những bí ẩn kiến trúc điện trong Hoàng cung Thăng Long dựa trên bốn nguồn tư liệu: khảo cổ học, mô hình kiến trúc, tư liệu minh văn và tư liệu điều tra, nghiên cứu so sánh với các cung điện cổ ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong đó, đã có hàng chục cuộc khai quật khảo cổ diễn ra tại xung quanh điện Kính Thiên.
Sử sách mô tả Điện Kính Thiên là một tòa điện thiết triều, nằm chính giữa trung tâm Cấm thành của Kinh đô Thăng Long thời Lê sơ. Đây là nơi diễn ra các nghi thức quan trọng nhất của quốc gia như: lễ Đăng cơ (Hoàng đế lên ngôi), lễ Đại triều và lễ đón tiếp sứ thần các nước của triều đình… Tòa điện này được vua Lê Thái Tổ xây dựng năm 1428 và được sửa chữa, xây dựng lại vào các năm 1465, 1467. Triều Mạc (1527-1593) và triều Lê Trung hưng (1593-1789), điện Kính Thiên được tiếp tục sử dụng làm nơi thiết triều. “Nghiên cứu hình thái kiến trúc cung điện cổ trong Hoàng cung Thăng Long nói chung, điện Kính Thiên nói riêng là vấn đề vô cùng khó, là những thách thức rất lớn đối với các nhà khoa học bởi do các nguồn tư liệu không có nhiều”, PGS.TS Bùi Minh Trí – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành – nhận định. Nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tập trung nghiên cứu mặt bằng nền móng, bộ khung giá đỡ mái, hình thái bộ mái, các loại ngói lợp mái điện Kính Thiên thời Lê sơ.
Dựa vào các cấu kiện gỗ, đặc biệt là các loại Đấu xuyên tâm và các loại Bình áng trong hệ đấu củng được sơn son màu đỏ đào được tại di tích 18 Hoàng Diệu và khu vực điện Kính Thiên, hình vẽ kiến trúc cung điện trên đồ gốm xuất khẩu và tư liệu mô hình kiến trúc thời Lê sơ, các nhà khoa học Viện Nghiên cứu Kinh thành đã có đủ cơ sở khoa học tin cậy để xác định chắc chắn rằng, kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ thuộc loại kiến trúc đấu củng. “Đây là phát hiện quan trọng, là chìa khóa nghiên cứu giải mã bí ẩn về hình thái kiến trúc điện Kính Thiên”, PGS Bùi Minh Trí nhấn mạnh.
Nghiên cứu so sánh cấu kiện gỗ và các loại ngói lợp mái cho thấy, kiến trúc điện Kính Thiên được thiết kế xây dựng rất công phu, trang trí cầu kỳ và tráng lệ theo nghi thức cung đình với nhiều màu sắc lộng lẫy, mang vẻ đẹp quyền uy và thịnh vượng của vương triều, mang nét tương đồng với các cung điện nổi tiếng nhất ở Đông Á cùng thời, như cung điện ở Cố cung Bắc Kinh (Trung Quốc) hay Changdeokgung (Seoul – Hàn Quốc). Nhưng trên mái điện Kính Thiên được lợp bằng loại ngói rất đặc sắc, đó là loại ngói rồng (ngói hình con rồng). Đây là loại ngói độc đáo nhất trong tất cả các loại ngói lợp mái cung điện cổ ở châu Á thời bấy giờ, đưa lại một sắc thái rất riêng biệt, mang đầy tính sáng tạo của kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lê sơ.
Dựa vào kích thước của thềm bậc đá chạm rồng có thể tính được gian chính của điện Kính Thiên có chiều rộng 4,80m, gian hai bên rộng 4,20m. Từ số liệu này kết hợp nghiên cứu so sánh với mặt bằng chính điện Lam Kinh (Thanh Hóa) có thể xác định được số gian chiều ngang của điện Kính Thiên là 9 gian (7 gian 2 chái), chiều sâu của lòng điện là 6 gian, có diện tích lớn khoảng 1.188m2 (dài 44m x rộng 27m), trong đó chiều ngang có 10 cột, chiều dọc (hay chiều sâu) có 6 cột, tổng cộng công trình có 60 cột gỗ.
Trên cơ sở các nguồn tư liệu tin cậy của khảo cổ học, đặc biệt là kết quả nghiên cứu so sánh với kiến trúc cung điện cổ ở Đông Á, nghiên cứu mặt bằng nền móng, bộ khung giá đỡ mái, hình thái bộ mái, các loại ngói lợp mái, các nhà khoa học Viện Nghiên cứu Kinh thành đã giải mã và phục dựng 3D thành công hình thái kiến trúc điện Kính Thiên. “Tuy đây mới là kết quả nghiên cứu ban đầu, có phần còn mang tính giả định về mặt bằng kiến trúc và chắc chắn còn có nhiều vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu, kiểm chứng trong tương lai, nhưng hình ảnh phục dựng điện Kính Thiên giới thiệu ở Trưng bày này được dựa trên rất nhiều cơ sở khoa học tin cậy, xác thực, có thể giúp công chúng và giới khoa học hình dung rõ ràng hơn về vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc trong Hoàng cung Thăng Long xưa cùng với những nét tương đồng và sự khác biệt đặc sắc của kiến trúc cung điện Việt Nam trong lịch sử kiến trúc cung điện cổ ở Đông Á”, PGS. Bùi Minh Trí kết luận.
Kết quả nghiên cứu phục dựng cho thấy, Kính Thiên là toà điện xây dựng trên cấp nền cao, phía trước có thềm bậc đá chạm rồng gồm 11 bậc, phân làm 3 lối đi, lối chính giữa dành cho nhà vua, hai bên dành cho các quan đại thần. Chính giữa phía sau và hai bên nền điện có thể có các thềm bậc đơn bằng đá cũng chạm rồng. Trên thềm điện có lan can đá bao quanh kiến trúc gỗ được sơn son màu đỏ sặc sỡ. Kiến trúc này có quy mô to lớn, thuộc loại kiến trúc đấu củng, trùng diêm, trên mái lợp ngói rồng men vàng đặc sắc và được trang trí bằng các tượng đầu rồng vươn cao lên trời.
Viện Nghiên cứu Kinh thành sẽ trưng bày mô hình 3D hình thái kiến trúc điện Kính thiên, các mẫu vật khảo cổ học từ ngày 29/11 tại Trưng bày “Giải mã bí ẩn Kiến trúc điện Kính Thiên” ở Bảo tàng Hà Nội.
