“Quyết tâm chia tay” của những kẻ quyết tâm yêu

Trong tiến trình của phong cách điện ảnh Park Chan Wook dễ gây hấn, gây sốc mang đến ngay một cảm xúc như hài hước, lãng mạn, kịch tính, xót xa, hay rùng rợn…, chuyện tình yêu dần thoát khỏi vai thứ yếu.

Điện ảnh của Park Chan Wook là điện ảnh của sự thanh toán quyết liệt với quá khứ chẳng màng hậu họa tương lai. Khi xem một bộ phim của Park Chan Wook, tâm trí bạn vừa được thỏa mãn trước visual, nhịp điệu, âm thanh ấn tượng sắc sảo vừa bị thách thức giới hạn tiếp nhận những bí mật, tổn thương. Thứ điện ảnh bạo liệt bởi người sáng tạo đã dùng trí tưởng tượng vào việc khám phá các khả thể bạo lực và tình dục, tội ác và hình phạt. Trong khi dày vò nhân vật nó cũng có thể dày vò ngay khán giả mà không cần thông qua sự đồng cảm bởi trong một thế giới rất thời trang, nhân vật của Park Chan Wook lại rất nguyên thủy.
Trong tiến trình của phong cách điện ảnh Park Chan Wook dễ gây hấn, gây sốc mang đến ngay một cảm xúc như hài hước, lãng mạn, kịch tính, xót xa, hay rùng rợn…ấy, chuyện tình yêu dần thoát khỏi vai thứ yếu. Mặc dù bản thân cho rằng “mình kể 100% chuyện hình sự, 100% chuyện tình yêu”, nhưng  tác phẩm mới nhất Quyết tâm chia tay (Decision to Leave, 2002) vừa giành giải Đạo diễn xuất sắc tại LHP Cannes hồi tháng tư, nay đang làm thổn thức khán giả khi phát hành toàn cầu, thì chuyện tình đã trở nên chính yếu. Mang sự thổn thức đến từ 100% chuyện tình éo le giữa một cảnh sát điều tra và hung thủ, vợ của nạn nhân, người viết xin được liệt kê ra vài ý tứ từ chuyện tình.

1. Cái nhìn tình yêu

Phim của Park Chan Wook hay có kẻ nhìn trộm, nhiều bi kịch cũng khởi đi từ đó. Trong Quyết tâm chia tay, tình yêu đã trổ ra từ việc nhìn trộm và nó cũng y như mọi tình yêu trên đời, bắt đầu từ nhìn trộm, len lén rồi đến nhìn thẳng, nhìn sâu và cuối cùng là nuông chiều nhắm mắt. Việc nhìn trộm của cảnh sát Hae Jun (Park Hae Il thủ vai) với  Seo Rae (Thang Duy thủ vai) trong phòng thẩm vấn, theo dõi tại nhà, tại nơi cô làm việc ban đầu là cái nhìn nhiệp vụ nhưng thứ anh thấy, thấy được, lại không phải là hung thủ mà là một góa phụ trẻ yếu đuối, cô độc và nhất là quyến rũ. Cái nhìn của kẻ điều tra đã thành cái nhìn của kẻ si tình lúc nào không hay. Ở đây, đạo diễn đã có một xử lí tinh tế, khi khắc nhập cái nhìn thành chính nhân vật nhìn. Đứng ngoài đưa ống nhòm nhìn vào nhà nghi phạm, tâm trí cảnh sát Hae Jun đã được Park Chan Wook hữu hình bằng việc đứng cạnh bên cô, đỡ đần, nhắc nhở những hành động nửa đãng trí đờ đẫn nửa bí ẩn thẳm sâu của cô gái. Vậy là, anh đã (chỉ) muốn giúp cô chứ không còn  điều tra cô. Và chính cô cũng đã nhìn trộm anh sau xa cách, sau quyết tâm chia tay, làm lại cuộc đời. Cái nhìn đã dẫn cô vào cuộc gây hấn, can dự vào đời anh, lần nữa.

2. Quan niệm tình yêu

Người ta yêu nhau vì người ta không bao giờ trở thành đối thủ. Trong Quyết tâm chia tay, người ta vẫn yêu nhau lúc số phận chọn họ là đối thủ. Và ngay cả khi điều tra ra Seo Rae là kẻ giết chồng, Hae Jun vẫn dám “quên mình” là cảnh sát để bảo vệ cô. Yêu có nghĩa là “quên mình” trong khi là cảnh sát thì phải “giữ mình”. Song bi kịch của tình yêu này không chỉ nằm ở đó, nó còn ở chỗ hai người đã không “quên mình” cùng lúc, “lúc tình yêu anh kết thúc thì tình yêu của em mới bắt đầu” (lời thú nhận của Seo Rae). Chính sự trớ trêu ấy đã khiến cho câu chuyện tình có cấu trúc truy tìm y như một cuộc điều tra. Chính hung thủ đã rượt đuổi kẻ điều tra. Chính kẻ giết người được tình yêu tha bổng đã giết người, giết chồng một lần nữa để được người mình yêu điều tra một lần nữa. Trong vụ án thứ nhất, kết quả tình yêu đến trước kết quả điều tra đến sau thì trong vụ án thứ hai ngược lại, kết quả điều tra đến trước, kết quả tình yêu đến sau. Nhưng chung cuộc cả hai lần tình yêu đều bất khả trong một cấu trúc phim lặp lại một lần sự kiện hình sự nhưng bội số lần sự kiện cảm xúc. Từ quên mình, tha hóa ra khỏi con người bổn phận, công việc, đạo đức đến vùi mình vô tăm tích, những tình nhân làm cho tình yêu có màu sắc bất tử trong chính sự giới hạn không thể đến được, đến kịp với nhau.

3. Không gian tình yêu

Con người xuất hiện trên Trái đất và  tạo ra lịch sử chiếm lĩnh không gian. Con người phân chia, sở hữu, sử dụng, và cấp nghĩa làm cho không gian vừa mang những đặc tính tự nhiên, môi trường sống vừa  khơi gợi cảm xúc, thẩm mỹ. Trong tác phẩm có thời tính như điện ảnh, việc nhân vật di chuyển từ không gian này sang không gian khác được khai thác như các sự kiện kịch tính và nhận thức. Các không gian trong Quyết tâm chia tay như núi, biển được lựa chọn, biểu thị trực tiếp và gián tiếp không chỉ tạo ra các ấn tượng thị giác, mà còn có ý nghĩa biểu tượng, nơi diễn ra những trận thư hùng của tình yêu. Núi cao gắn với sự chinh phục phám phá, chồng Seo Rae ham muốn chinh phục đỉnh núi cao hiểm trở như thành tích khoe khoang thiên hạ, cảnh sát Hae Jun trải nghiệm chinh phục ngọn núi để tìm ra thủ phạm, Seo Rae chọn đỉnh núi để hoàn tất các kế hoạch giết chồng, rải tro cốt người thân, bộc bạch những bí ẩn tình yêu. Biển sâu gắn với sự bôi xóa buông bỏ, Hae Jun đề nghị Seo Rae “chọn nơi sâu nhất” mà ném đi bằng chứng phạm tội, và có lẽ là cả bằng chứng tình yêu trong lần chia tay thứ nhất, Hae Jun gắng trục vớt bằng chứng phạm tội, và sau cùng tìm hình bóng người thương trong cuộc gặp gỡ thứ hai. Vì thế, trong tình yêu, chinh phục hay bôi xóa đều thách thức, nghiệt ngã như nhau, chiều kích không gian thành chiều kích cuộc tình.

Nếu các con vật được đưa vào phim đều gắn với một dạng môi trường sống đặc thù như mèo trên cạn, cá dưới nước, rùa lưỡng cư thì các nhân vật lại tồn tại trong tư thế bứng trồng và dịch chuyển. Seo Rae, cô gái Trung Quốc nhập cư trái phép vào Hàn Quốc để rồi chấp nhận lấy một người chồng bản xứ có quyền lực, bạo hành khiến bản thân lạc loài, co cụm trong một cộng đồng nhỏ. Hae Jun, sinh ra và làm việc ở một thành phố lớn nhưng tổ ấm gia đình lại ở tỉnh lẻ xa xôi, khiến mỗi cuộc trở về nhà thành một kiểu công tác giữ lửa, và việc ái ân với vợ ưa tỏ ra kiểm soát thành ra nghĩa vụ. Kẻ thường trực mất ngủ, người thường xuyên biếng ăn, cả hai xa lạ trong môi trường sống, bất ổn trong nếp sinh hoạt nên có thể dễ đẩy họ vào cuộc xâm nhập không gian tâm tưởng lẫn nhau như một dạng khao khát bù đắp. Bên Seo Rae, Hae Jun dễ dàng ngủ được. Bên Hae Jun, Seo Rae dễ dàng tin cậy vì anh là “người đàn ông hiện đại và hiện tại duy nhất cô biết” khiến cô không vướng mắc quá khứ, hoang mang tương lai và những khoảnh khắc lãng mạn, cân bằng nhất của tình yêu đã diễn ra ở một ngôi chùa.

4. Bằng chứng tình yêu

Ngôn ngữ là kẻ đáng ngờ vì nó luôn mênh mông hơn đối tượng nó diễn đạt, tỏ bày. Trong Quyết tâm chia tay, ngôn ngữ lại là bằng chứng quan trọng bậc nhất của tình yêu vì nó được sử dụng trong nỗ lực hiểu đối phương, trong những trạng huống dùng sai từ của kẻ ngoại quốc, trong sự gắng nhớ nghĩ suy, cảm xúc. Ngôn ngữ không dùng để biện bạch mà để khắc ghi nên dù anh chưa từng nói yêu cô, song qua chất giọng của anh, cô biết anh yêu cô nhường nào.

Bằng chứng quan trọng khác nữa của tình yêu là những khoảnh khắc, trạng thái riêng tư ngất ngây như nỗ lực hiện diện, cử chỉ chăm sóc, bước vào không gian riêng tư, ánh nhìn đắm đuối, môi hôn bất ngờ… Thứ mà khán giả nhờ nó có thể đã phát giác tình yêu sớm hơn bản thân những “tội đồ” yêu đương, thứ mà khán giả vừa rung cảm mong muốn bồi dưỡng cho sự sống trải của họ, vừa an tâm vì đó chỉ là cuộc dự phần tưởng tượng. Song hơn hết, trải nghiệm tình yêu của nhân vật thuyết phục khán giả về sự yêu của họ, giúp khán giả đi qua các phán xét đạo đức thông thường.

5. Nhịp điệu tình yêu và gương mặt người tình

Nhịp điệu của Quyết tâm chia tay là nhịp điệu của một cuộc điều tra gay cấn, cuốn hút khiến ngợp thở song nhanh chóng giãn nhịp bằng những bỏ nhỏ ồ òa hài hước, hay cử điệu lãng mạn. Song trùng chuyện hình sự và tình yêu, nhịp điệu ấy nhịp nhàng như điệu vũ của hai kẻ sóng đôi với cả những phân đoạn lẻ bóng. Trong cái nhịp điệu vờn đuổi tạo dựng từ phong cách điện ảnh quen thuộc, cú máy dài ưa chuyển động, match dựng (frame hình cuối và đầu của hai cảnh đang có sự tương đồng về hình dạng ấn tượng, nhạc cổ điển dẫn dắt…), thứ người ta gieo neo trong tâm trí, mê đắm đầu tiên và sau cùng cõ lẽ là gương mặt Thang Duy. Đôi khi, gương mặt diễn viên đã vượt lên gương mặt nhân vật làm cho bộ phim chờn vờn giữa trò chơi của đạo diễn, và cuộc dạo chơi của những người tình.  Khán giả có thể mô tả về nhân vật Seo Rea bằng cái tên Thang Duy, gương mặt mang vẻ u sầu bão hòa ấy lại làm cho bộ phim dung chứa quá nhiều kịch tính có nhiều chỗ thanh thản.

Điều gì khiến khán giả Việt Nam không thôi hứa hẹn quay lại rạp nhiều lần dể xem Quyết tâm chia tay? Vì nể phục món nghề đạo diễn, vì ngỡ ngàng cái kết, vì vấn vương những khoảnh khắc yêu đương. Người viết thiển nghĩ, dù nhiều chỗ dịu dàng, ít bạo liệt hơn phần lớn các phim khác, song Park Chan Wook vẫn giữ được phong độ của kiểu làm phim tường minh mà vẫn đầy dư vị. □

—