Tu thân yếu lĩnh của Fukuzawa Yukichi: Những nguyên tắc đạo lý quan trọng

Mọi người dân sinh sống ở nước Nhật, bất kể nam phụ lão ấu, không ai lại không sùng kính và ngưỡng vọng ân đức của hoàng gia – vốn là một dòng họ truyền qua suốt nhiều đời. Chẳng có ai phải nghi ngờ điều đó. Tuy nhiên, khi đặt vấn đề rằng nam nữ ngày nay cần phải theo đạo lý như thế nào để ứng xử trong xã hội ngày nay, thì chúng ta nhận thấy, tuy rằng việc giáo dục đạo đức từ xưa đến giờ đã có nhiều đường hướng khác nhau nhưng cũng cần thay đổi theo sự tiến bộ của văn minh xã hội, để phù hợp một cách tự nhiên trong xã hội đã văn minh đổi mới. Vì vậy mà cần phải đổi mới những nguyên tắc trong đạo lý ứng xử.

Điều 1: Con người phải nâng cao phẩm giá làm người, trau dồi đạo đức và trí tuệ, ngày càng vươn cao rạng rỡ và phát huy tối đa năng lực của bản thân. Nam nữ chúng ta đều phải lấy chủ trương tự lập và tự trọng làm nguyên tắc căn bản trong đạo lý ứng xử, luôn khắc ghi điều đó trong lòng mà chu toàn trách nhiệm làm người trong đời sống.

Điều 2: Người biết tự lập và tự trọng là người hoàn toàn tự tập trong cả ý thức lẫn hành vi, biết tự coi trọng bản thân mình và không làm hoen ố phẩm cách cá nhân.

Điều 3: Gốc rễ của đời sống tự lập là ở việc tự nuôi thân bằng sức lao động của chính mình. Người tự lập và tự trọng phải là người biết tự lo và tự giúp mình.

Điều 4: Giữ gìn sức khỏe là trách nhiệm quan trọng không thể bỏ qua trong đời sống con người. Phải luôn giữ cho thân thể cường tráng và trí tuệ minh mẫn, không nên làm điều gì bất lợi gây tổn hại cho sức khỏe dù chỉ là nhỏ nhặt.

Điều 5: Hãy sống hết mình với tuổi thọ được tạo hóa ban cho. Tự làm hại sinh mạng của chính mình, dù nguyên nhân hoàn cảnh ra sao, đều được xem là hành vi lỗi đạo và hèn nhát, trái với chủ trương tự lập và tự trọng, và là điều tồi tệ nhất trên đời.

Điều 6: Không thể giữ đúng theo chủ trương tự lập và tự trọng nếu không có tinh thần dũng cảm, xông xáo, kiên nhẫn và bất khuất. Để vươn lên và tồn tại vững vàng, con người không thể thiếu dũng khí.

Điều 7: Người tự lập và tự trọng không dựa vào người khác mà phải sử dụng năng lực trí tuệ của chính mình để suy nghĩ và phán đoán về đường hướng tiến thoái của bản thân.

Điều 8: Trọng nam khinh nữ là thói tục lạc hậu. Thời văn minh thì nam nữ bình đẳng, cùng yêu thương tôn trọng lẫn nhau, mỗi giới đều phát huy tối đa tinh thần tự lập và tự trọng.

Điều 9: Hôn nhân là việc hết sức quan trọng của đời người, nên lựa chọn bạn đời cần thận trọng tối đa. Chế độ hôn nhân một vợ một chồng gắn bó cùng nhau suốt cuộc đời, yêu thương tôn trọng lẫn nhau, không xúc phạm đến nhau trong tinh thần tự lập và tự trọng, chính là nền tảng của đạo lý làm người.

Điều 10: Con cái sinh ra trong chế độ hôn nhân một vợ một chồng thì chỉ có một cha một mẹ, và bố mẹ cũng không có con cái nào khác nữa. Tình thương yêu giữa bố mẹ và con cái là tình cảm chân thành thuần khiết. Tránh làm tổn thương tình cảm này để giữ vững nền tảng của hạnh phúc gia đình.

Điều 11: Khi con cái còn trong tuổi trẻ thơ, cha mẹ phải có trách nhiệm dạy dỗ để các con trở thành người tự lập và tự trọng. Phận làm con thì phải nghe theo lời mẹ cha dạy bảo mà nỗ lực phấn đấu, để khi trưởng thành sẽ là người tự lập và tự trọng, có đầy đủ năng lực giúp ích cho đời.

Điều 12: Một khi đã nguyện làm người tự lập và tự trọng thì sau khi trưởng thành, cả nam lẫn nữ đều phải thấy trách nhiệm tiếp tục sự học cho đến hết đời, không được chểnh mảng trong việc tự trau dồi học vấn, vận dụng tri thức và tu dưỡng đạo đức.

Điều 13: Xã hội là tổ chức được hình thành bằng cách tập hợp ngày càng nhiều các gia đình, dòng tộc. Có thể hiểu rằng nền tảng của xã hội lành mạnh nằm ở khả năng tự lập và tự trọng của mỗi cá nhân, mỗi gia đình.

Điều 14: Mỗi cá nhân đều bảo vệ quyền lợi và mưu cầu hạnh phúc cho chính mình, đồng thời tôn trọng, không mảy may xâm hại đến quyền lợi và hạnh phúc của người khác, không xúc phạm tinh thần tự lập và tự trọng của mình cũng như của mọi người, ấy là lối sống hòa hợp trong xã hội.

Điều 15: Ôm hận, trả thù là thể hiện thói tục lạc hậu và hành vi thấp kém. Nhất định phải lựa chọn đường lối đúng đắn chính trực để xóa bỏ nỗi hổ nhục và đạt đến tột đỉnh vinh quang.

Điều 16: Mỗi người cần phải trung thực trong trách nhiệm mà mình đảm nhận ở nơi mình công tác. Người tự lập và tự trọng thì không thể mảy may lơ là trách nhiệm, không kể là việc lớn hay việc nhỏ, việc nặng hay việc nhẹ.

Điều 17: Giao thiệp với mọi người cần phải có lòng tin. Ta tin người khác thì người khác cũng sẽ tin ta. Có tin tưởng lẫn nhau mới thật sự có được sự tự lập và tự trọng ở bản thân mình cũng như ở người khác.

Điều 18: Cư xử đúng lễ nghĩa là yếu tố cần thiết cho hoạt động giao tế xã hội thể hiện sự tôn trọng và tình thương mến. Vậy nên không thể mảy may lơ là vấn đề này, nhưng đồng thời cần ứng xử đúng mực.

Điều 19: Cố gắng mở rộng tình yêu thương đối với bản thân mình và mở lòng bao dung với những người xung quanh, ấy là biểu hiện của lòng bác ái – một phẩm chất tốt đẹp của con người.

Điều 20: Không nên chỉ giới hạn lòng nhân đạo trong phạm vi đối xử với con người đồng loại. Con người nên tránh làm những việc như ngược đãi động vật hay sát sinh vô ích.

Điều 21: Năng khiếu về nghệ thuật giúp nâng cao nhân cách và mang đến sự hứng khởi tinh thần, và do đó góp phần làm cho xã hội được bình an, con người thêm hạnh phúc, nên cũng có thể được xem là một lĩnh vực rất cần thiết trong đời sống con người.

Điều 22: Có quốc gia thì chắc chắn sẽ có nhà nước. Chính phủ có trách nhiệm hành pháp, xây dựng quân đội, bảo vệ nhân dân, đảm bảo cho người dân không bị xâm hại thân thể, tính mạng, tài sản, danh dự và quyền tự do. Do đó người dân phải thực hiện nghĩa vụ quân sự và đóng góp vào ngân sách nhà nước.

Điều 23: Một khi đã thực hiện nghĩa vụ quân sự và đóng góp vào ngân sách nhà nước thì người dân có quyền và nghĩa vụ tham gia vào công việc lập pháp và giám sát việc chi tiêu ngân sách.

Điều 24: Công dân Nhật Bản, không phân biệt nam nữ, đều không được quên nghĩa vụ hy sinh tính mạng và tài sản, chống lại kẻ thù của quốc gia để bảo vệ độc lập chủ quyền dân tộc.

Điều 25: Nghĩa vụ của công dân là tôn trọng và sống theo pháp luật. Nghĩa vụ này không chỉ đơn thuần là tôn trọng và tuân thủ pháp luật, mà còn là trách nhiệm đóng góp vào việc thi hành pháp luật trong đời sống, duy trì trật tự và an toàn xã hội.

Điều 26: Trên thế giới có không ít quốc gia. Tuy rằng các nước khác nhau về tôn giáo, ngôn ngữ, phong tục tập quán, nhưng người dân các nước đều là con người và bình đẳng với nhau, nên khi ứng xử với người dân nước khác thì không được phân biệt thấp cao tốt xấu. Thái độ độc tôn dân tộc mình mà coi thường người dân nước khác là trái với tinh thần tự lập và tự trọng.

Điều 27: Người dân nước ta trong thời đại ngày nay phải hoàn thành nhiệm vụ nâng cao trình độ phát triển và làm tăng phúc lợi của xã hội vốn là thành quả của tổ tiên để lại, và truyền lại những điều đó cho thế hệ sau này.

Điều 28: Con người được sinh ra trong đời tất nhiên là có sự khác nhau về năng lực trí tuệ và thể chất. Hoạt động giáo dục có tác dụng làm gia tăng số người thông minh, mạnh mẽ và giúp cho những trường hợp yếu kém giảm đi. Như vậy giáo dục có vai trò định hướng cho con người lối sống tự lập và tự trọng, đưa họ đến với việc vận dụng điều đó trong đời sống thực tiễn.

Điều 29: Mong rằng cả nam và nữ giới đều không chỉ tự giác làm theo những nguyên tắc ứng xử này mà còn phổ biến điều đó rộng khắp trong xã hội, sát cánh cùng quảng đại quần chúng vươn đến một cuộc sống hạnh phúc tuyệt vời.

Lam Anh dịch