Tại sao phải nộp thuế? Nghiên cứu tìm ra sự thật: chính phủ là chìa khóa
Thuế là điều quan trọng với các quốc gia. Đó là nguồn thu cơ bản của chính phủ để từ đó, chính phủ có thể đầu tư cho các dịch vụ thiết yếu như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, cơ sở hạ tầng và nhiều chương trình xã hội khác. Thuế cũng là điều sống còn với sự phát triển kinh tế của các quốc gia.
Ở các quốc gia vùng hạ Sahara châu Phi, nhu cầu về dịch vụ công rất lớn và các nguồn tài chính thường thiếu hụt. Việc bắt buộc công chúng phải nộp thuế là điều thiết yếu. Tuy nhiên, có vô số thách thức về cơ cấu và quản trị khiến khó mà huy động được nguồn doanh thu hiệu quả.
Những người phản đối thuế gần đây ở Kenya là minh chứng cho sự căng thẳng ngày một gia tăng giữa những người nộp thuế và chính quyền của vùng này. Những người phản đối nhấn mạnh vào tầm quan trọng của các chính sách thuế không chỉ làm tăng ngân khố quốc gia mà còn làm gánh nặng thuế lan sang khắp các nhóm có thu nhập khác nhau. Nếu các chính phủ không giải quyết được vấn đề này, gánh nặng thuế sẽ làm xói mòn niềm tin của công chung và gia tăng tình trạng phản đối về thuế.
Các khó khăn về logistic của huy động thuế cũng là một hòn đá tảng khác. Nhiều nền kinh tế vùng hạ Sahara có đặc điểm là gồm các doanh nghiệp nhỏ và sinh kế phụ thuộc vào nông nghiệp nên việc quản lý thuế trở nên phức tạp hơn. Lĩnh vực phi chính thức – ở nhiều quốc gia ước tính chiếm 80% lao động – chủ yếu được vận hành bên ngoài mạng lưới tính thuế chính thức. Thật khó để các chính phủ nắm bắt được phần đáng kể của các hoạt động kinh tế bên trong các hệ thống thu nhập của họ.
Huy động thuế ở vùng hạ Sahara cũng bị cản trở bởi các hệ thống quản trị thiếu hiệu quả. Ở nhiều quốc gia, cơ quan thuế thường không đủ nguồn lực và đủ nhân viên, khiến cho khó mà giám sát được tình trạng chấp hành chính sách thuế của chính phủ. Thông thường, người thu thuế phải đi đến tận nhà các gia đình người nộp thuế hoặc doanh nghiệp để thu thuế. Việc áp dụng cách này khiến cho chi phí quản trị và cả khả năng tham nhũng gia tăng. Trong nhiều trường hợp, các hồ sơ thuế thường được lưu giữ – một hệ thống bị ảnh hưởng bởi việc tác động, thiếu hiệu quả và mất mát dữ liệu.
Nghiên cứu cho thấy một trong những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến việc thi hành chính sách thuế ở vùng hạ Sahara là niềm tin vào chính phủ 1.
Các công dân thường hoàn thành các yêu cầu thuế khi chính phủ chấp nhận sự công bằng và minh bạch trong việc sử dụng tiền thuế. Một khế ước xã hội đủ mạnh 2 – khi các công dân cảm thấy thuế được trả về cho chính họ dưới hình thức hàng hóa công và dịch vụ công – là điều tối quan trọng.
Ngược lại, khi các dịch vụ công đều bất bình đẳng hoặc tham nhũng lan rộng, tinh thần đóng thuế sẽ giảm sút. Điều này dẫn đến sự phản đối thuế lớn hơn. Ở Kenya, Tanzania, Uganda và Nam Phi, các nghiên cứu cho thấy sự thỏa mãn với dịch vụ công cải thiện khả năng thi hành chính sách thuế 3. Một nghiên cứu khác đã tìm thấy việc chấp nhận tham nhũng có ảnh hưởng tiêu cực đến việc thi hành thuế ở hạ Sahara 4.
Năng lực của chính phủ cũng đóng vai trò định hình việc thi hành thuế. Những công dân tin ở chính phủ của mình và chấp nhận nguồn thu từ thuế là cách giảm đi sự bất bình đẳng thì sẽ có nhiều khả năng nộp thuế hơn.
Tiến trình
Bất chấp những thách thức của việc huy động thuế, nhiều quốc gia châu Phi đã có tiến triển vòng ba thập kỷ qua.
Từ giữa những năm 1990 đến năm 2016, tổng nguồn thuế trong các nền kinh tế hạng trung của châu Phi tăng lên từ khoảng 14% đến hơn 18% GDP. Doanh thu thuế tăng từ 11% đến 15% GDP 5.
Đây là một thành quả đáng kể, song châu Phi vẫn còn những vùng có tỉ lệ doanh thu thuế so với GDP thấp hơn toàn cầu 5 6.
Các hệ thống quản trị thuế yếu kém tiếp tục làm giới hạn năng lực của các chính phủ với các sáng kiến phát triển tài chính. Và kết quả là, nhiều quốc gia phải chật vật để đem lại những dịch vụ thiết yếu như chăm sóc sức khỏe, giáo dục và cơ sở hạ tầng cho người dân.
Các quốc gia có xu hướng phụ thuộc vào các thuế lũy thoái như thuế dựa trên tiêu dùng. Những hộ gia đình nghèo là những người bị ảnh hưởng nhất vì họ phải dành một lượng chia sẻ lớn hơn trong thu nhập của họ về cho các hàng hóa và dịch vụ chịu thuế. Nó chuyển gánh nặng ngày càng tăng sang những người có khả năng chi trả thấp hơn Điều này làm suy yếu hiệu quả tái phân bổ của các hệ thống thuế và có thể làm trầm trọng nghèo đói và bất bình đẳng.
Đường đi tới
Công nghệ có thể giúp giải quyết nhiều thách thức liên quan đến thu thập thuế. Các hệ thống thuế số hóa, tiền giao dịch online có thê giúp giảm thiểu các bất bình đẳng và gia tăng sự minh bạch. Ở một số quốc gia như Rwanda và Ghana 7, đã có công nghệ để đơn giản hóa các quá trình và tăng cường sự đồng thuận.
Tuy nhiên, nhiều khu vực vùng sâu vùng xa ở hạ Sahara thiếu các cơ sở hạ tầng internet để làm điều đó. Các hệ thống thuế số đòi hỏi các cơ quan thuế đầu tư vào cơ sở hạ tầng và tập huấn.
Dẫu vậy thì khi công nghệ di động chuyển đâm xuyên qua vùng này, các chính phủ sẽ có thể sử dụng các công cụ số để mở rộng cơ sở thuế của họ và cải thiện sự đồng thuận.
Giảm thiểu tham nhũng
Để tăng cường sự đồng thuận nộp thuế, cải thiện hợp đồng xã hội giữa chính phủ và công dân là điều thiết yếu. Nghiên cứu chứng tỏ khi người dân tin vào thuế được sử dụng cho hàng hóa công và dịch vụ công đem lại lợi ích cho mình, họ sẽ thêm nhiều sự sẵn sàng hoàn thành nghĩa vụ.
Tinh thần nộp thuế có thể được cải thiện thông qua sự minh bạch, giảm thiểu tham nhung và đảm bảo các thu nhập thuế được phân bổ vào các dự án phát triển.
Các chiến dịch truyền thông có hướng đích về cách các nguồn thuế được sử dụng có thể giúp phục hồi niềm tin vào các thiết chế của chính phủ.
Con đường cải thiện các hệ thống thuế và sự đồng thuận ở hạ Sahara còn dài nhưng với những can thiệp chính sách đúng, các chính phủ có thể mở khóa các tiềm năng về nguồn thu cho ngân sách. Điều này sẽ góp phần làm các nền kinh tế mạnh hơn, các dịch vụ công tốt hơn và cuối cùng, có thê, nhiều công bằng và phát triển khắp cả vùng.
Anh Vũ tổng hợp
Nguồn: https://phys.org/news/2024-10-pay-tax-african-key.html
https://theconversation.com/why-pay-tax-african-study-finds-trust-in-government-is-key-239613
————————————————
3. https://iep.utm.edu/soc-cont/
4. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305750X14002083
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0176268017303816
7. https://www.oecd.org/en/publications/revenue-statistics-in-africa-2023_15bc5bc6-en-fr.html
