Cuộc đua lượng tử ở Đông Nam Á
Không chỉ các nhà nghiên cứu Việt Nam đang thảo luận với nhau về một cơ hội phát triển công nghệ lượng tử, các đồng nghiệp Đông Nam Á của họ cũng đang hào hứng với lộ trình đầu tư quốc gia cho công nghệ lượng tử.
Singapore đi đầu khu vực từ gần hai thập niên trước với việc chính phủ thành lập Trung tâm Các công nghệ lượng tử (CQT), tập trung vào nghiên cứu cơ bản và xây dựng các linh kiện, thiết bị dựa trên hiệu ứng lượng tử. Hiện tại, CQT này không chỉ có 2.000 bài báo, hướng dẫn hơn 60 nghiên cứu sinh mà còn có những dự án giành hơn 40 triệu đô la Singapore tài trợ và thành lập các startup lượng tử. Họ thành lập chương trình Kỹ thuật lượng tử trị giá 25 triệu đô la Singapore trong vòng năm năm, giai đoạn hai bổ sung 96,6 triệu đô la Singapore, cộng thêm khoản đầu tư của Quỹ Khoa học quốc gia121,6 triệu đô la Singapore nữa. Chương trình này cam kết đầu tư vào ba nền tảng trong vòng 3,5 năm để nâng cao năng lực về máy tính lượng tử, truyền thông lượng tử an toàn và sản xuất linh kiện, thiết bị lượng tử.
Bao trùm các hoạt động này là Chiến lược lượng tử quốc gia với kinh phí đầu tư gần 300 triệu đô la Singapore, cộng thêm gần 400 triệu đô la Singapore cho R&D thông qua Quỹ Khoa học quốc gia kể từ năm 2002. Cơ quan Tiền tệ Singapore cam kết tăng thêm 100 triệu đô là Singapore vào Công nghệ tài chính và khung tài trợ cho đổi mới1. “Cũng như nhiều quốc gia khác, Singapore đã áp dụng phân phối khóa lượng tử trong mạng truyền thông lượng tử (quantum key distribution QKD). Họ đã thực hiện rồi, truyền photon trong mạng lưới của họ”, TS. Nguyễn Quốc Hưng, Trung tâm Nano và năng lượng, ĐH Khoa học tự nhiên, ĐHQGHN, nói. Khóa lượng tử là phương pháp truyền thông bảo mật sử dụng các nguyên tắc của cơ học lượng tử để phân bối mã bảo mật giữa hai bên, không ai có thể nghe lén được.
Tuy không thể so sánh về tiềm lực như Singapore nhưng các quốc gia khác như Thái Lan, Malaysia, Philippines và Indonesia cũng đã có những bước chuẩn bị đầu tiên cho chiến lược lượng tử của riêng mình. Thái Lan từ năm 2020, đã thông báo đầu tư 200 triệu Bath (6 triệu USD) phát triển công nghệ lượng tử trong tám năm và một lộ trình công nghệ lượng tử 2020–2029 được ban hành, tập trung vào các lĩnh vực: điện toán và mô phỏng lượng tử, viễn thông lượng tử, đo lường và cảm biến lượng tử. Với mục tiêu xây dựng chuyên môn lõi và kết nối Thái Lan với toàn cầu, sáng kiến “Thành lập hệ sinh thái tích hợp nghiên cứu công nghệ lượng tử ở Thái Lan” đã tập hợp năm cơ sở nghiên cứu hàng đầu: ĐH Công nghệ Suranaree (cảm biến lượng tử), ĐH Chulalongkorn (lý thuyết điện toán lượng tử), ĐH Chiang Mai (mô phỏng lượng tử thực nghiệm), ĐH Prince Songkla (viễn thông lượng tử); Viện Đo lường Quốc gia Thái Lan dẫn dắt lĩnh vực đo lường lượng tử với dự án đồng hồ quang mạng tinh thể nguyên tử 2.
Những kết quả ban đầu của Thái Lan là đã có startup lượng tử: Quantum Technolygy Foundation Thái Lan (QTFT) trong lĩnh vực phần mềm lượng tử được các nhà vật lý trẻ thành lập vào năm 2020 nhưng đã gia nhập Mạng lưới Startup lượng tử IBM, ký biên bản ghi nhớ với Fujitsu vào năm 2021 và vào năm 2022 đã gọi vốn xấp xỉ một triệu đô la để phát triển giải pháp phần mềm sẵn sàng lượng tử SORTM…
Philippines, Indonesia hay Malaysia cũng có những lựa chọn như lộ trình công nghệ lượng tử đến năm 2030 để phát triển máy tính lượng tử, mạng lưới lượng tử, mô phỏng lượng tử và đo lường lượng tử, lập Phòng thí nghiệm các hệ thống Lượng tử và trí tuệ cho Kỹ thuật điện QISLaP (Philippines); xây dựng Trung tâm Dữ liệu AI lượng tử trong hợp tác với Worldvuer iByond Limited và Tunas Prima Industrial Estate (Indonesia); kết hợp với Công ty Công nghệ lượng tử Hàn Quốc SDT thành lập Trung tâm Trí tuệ lượng tử, tập trung vào R&D máy tính lượng tử trong nhiều lĩnh vực như AI, an ninh và công nghệ sinh học (Malasyia) 3.
Đáng chú ý, Bộ KH&CN Philippines đã tài trợ cho QISLaP để xây dựng thử nghiệm các mô hình lượng tử lai nhằm tăng cường dự báo cho lưới điện quốc gia. Song song với đó, Bộ KH&CN nước này còn lập dự án Mô phỏng máy tính lượng tử nhằm tối ưu các mô phỏng mạch lượng tử bằng việc tận dụng hệ thống tính toán hiệu năng cao COARE. Dự án này cũng bao gồm đào tạo, các sự kiện hackathon, và các bài giảng đại chúng để gia tăng hiểu biết. Giới học thuật Philippines cũng có những hoạt động ý nghĩa như Viện Vật lý Quốc gia ở trường ĐH Diliman hợp tác với RIKEN Nhật Bản về quang lượng tử và terahertz photonics từ năm 2017; ĐH Ateneo de Manila University đang tiến hành nghiên cứu thực nghiệm về các thuật toán lượng tử 4.
Vậy có thể là nếu không đầu tư cho công nghệ lượng tử, Việt Nam có nguy cơ tụt hậu với chính khu vực!□
————————————
1. https://www.qureca.com/es/quantum-initiatives-worldwide/#singapore
2. https://www.qureca.com/es/quantum-initiatives-worldwide/#thailand
3. https://www.qureca.com/es/quantum-initiatives-worldwide/#philippines https://quantumcomputingreport.com/malaysia-establishes-first-national-quantum-technology-center-with-korean-company-sdt/
4. https://indonesiabusinesspost.com/4741/cyber-and-espionage/indonesia-to-host-asia-s-first-quantum-ai-data-center-with-us-400-m-investment
5. https://www.trade.gov/market-intelligence/philippines-quantum-technology#:~:text=Quantum%20technology%20in%20the%20Philippines,a%20joint%20workshop%20in%202017.
Bài đăng Tia Sáng số 19/2025
