Định tuổi cho những cây đàn triệu đô

Có đúng đây là cây đàn Stradivarius? Câu trả lời này đáng giá tiền triệu đô la bởi vì trên thế giới chỉ còn khoảng 600 cây đàn Stradivarius còn lại. Nhưng làm thế nào để có thể kiểm tra tính xác thực của một nhạc cụ như vậy?

Kiểm tra vòng đời trên cây đàn violon trong phòng thí nghiệm.

Các nhạc cụ dây cũ đôi khi là báu vật và có giá cao ngất ngưởng. “Vieuxtemps”, cây vĩ cầm của nghệ nhân bậc thầy Guarneri del Gesù từ năm 1741 đã được bán với giá hơn 16 triệu đô la Mỹ vào năm 2012. Những cây vĩ cầm của Antonio Stradivari, mà đến nay một số nhạc sĩ chuyên nghiệp vẫn chơi, thậm chí còn nổi tiếng hơn. 

Năm 2011, cây đàn “Lady Blunt” Stradivarius từ năm 1721 bán đấu giá với giá khoảng  11,6 triệu euro. Những nhạc cụ như vậy được coi là một ví dụ điển hình về kỹ năng của các nhà sản xuất vĩ cầm nổi tiếng ở miền Bắc nước Ý trong thế kỷ 16 đến thế kỷ 18. Các nhạc cụ dây quý hiếm này vẫn được các nhạc sĩ và nhà sưu tập nghệ thuật săn lùng, với giá hàng trăm nghìn euro ngay cả với các phiên bản rẻ hơn.

Điều quan trọng là làm thế nào để xác định liệu các nhạc cụ quý giá này có đúng là một trong 600 cây đàn của Stradivaris hay một chiếc Guarneri còn lại. Bởi vì đã có những cây đàn hàng giả, hàng nhái đã được tung ra thị trường. 

Nếu chỉ  đánh giá về phong cách, thiết kế, các cấu trúc chi tiết và nước sơn của cây đàn thường không đủ để xác nhận tính xác thực của chúng. Việc xác định tuổi và nguồn gốc của gỗ có lẽ là yếu tố quan trọng nhất, ví dụ như thông qua xác định niên đại bằng cacbon phóng xạ hoặc kiểm tra vật liệu hữu cơ. Tuy nhiên không ai cho phép, dù chỉ lấy một mẩu xây xước nhỏ nhất từ cây đàn Stradivarius để phân tích. Do đó người ta phải dựa vào vòng đời của cây gỗ để phân tích tuổi của các nhạc cụ và do đó xác định tính xác thực của chúng. Phương pháp xác định niên đại này được gọi là dendrochronology. Dựa trên thực tế là tuổi của cây có thể được đọc từ các vòng đời hàng năm của chúng. Phương pháp này đã được sử dụng trong khảo cổ học.

\Các vòng đời hàng năm có thể  tìm thấy trong thân cây gỗ mà từ đó một nhạc cụ dây được chế tác. Để phân tích, chiều rộng của chúng được đo trực tiếp trên thiết bị hoặc trên ảnh, nhà nghiên cứu thời gian học Cherubini viết: “Bạn cũng có thể kiểm tra gỗ bằng máy chụp cắt lớp vi tính hoặc MRI hoặc phân tích hình ảnh bằng các chương trình máy tính.” Trong bước tiếp theo, trình tự của vòng hàng năm đã được xác định niên đại. So sánh vòng đời hàng năm của cây có thể phát hiện vùng xuất xứ của gỗ mà từ đó nhạc cụ được chế tạo. Một khả năng khác là so sánh với các dụng cụ mà bạn chắc chắn biết ai đã chế tạo chúng: “Nhưng bạn luôn cần một loạt các vòng cây tham chiếu.”

Để tham khảo, bạn phải biết gỗ mà các nhà sản xuất vĩ cầm nổi tiếng sử dụng đến từ đâu – thực sự là một điểm yếu của phương pháp này, như Cherubini thừa nhận: “Thường chỉ có truyền thuyết, câu chuyện và huyền thoại.” So sánh với các cơ sở dữ liệu như “Cơ sở dữ liệu vòng cây quốc tế” của Mỹ, bộ dữ liệu này không phải lúc nào cũng đầy đủ. Do đó, Cherubini nói: “Chúng tôi cần các niên đại công khai, mới, được xác lập, thí dụ từ các cây sống và dầm gỗ ở các công trình kiến trúc cổ để so sánh.”

Phương pháp này cũng  không thích hợp với tất cả các nhạc cụ. Cherubini cho hay bởi vì trước hết phải có đủ vòng đời hàng năm trong gỗ để có thể đưa ra một trả lời chính xác về độ tuổi – ít nhất phải có từ 50 đến 70 vòng cho điều này:” Đó là lý do tại sao việc xác định này đối với cello dễ dàng hơn so với viola. “Mặt trên hoặc mặt sau của violon thường ít khi có đủ số vòng:” phương pháp này không áp dụng được cho các loại nhạc cụ cỡ nhỏ.”

Tuy nhiên, vẫn còn một yếu tố nữa cần lưu ý, nếu chỉ đo tuổi gỗ thì chỉ xác định được khoảng niên đại, còn việc xác định cụ thể năm sản xuất thì cần phải dựa vào các hồ sơ lưu trữ khác nếu có. Bởi vì việc xác định được tuổi của gỗ cũng chưa chắc đã tương đồng với thời điểm mà nhạc cụ được tạo ra. Cần phải tính đến các yếu tố không lường trước được như gỗ có thể được cất giữ trong kho nhiều năm, hoặc những khu vực gỗ có vành cây non hơn có thể đã bị mất trong quá trình xây dựng. Hoặc, đôi khi những người làm đàn vĩ cầm sử dụng lại những chất liệu gỗ rất cũ. 

Xuân Hoài lược dịch
https://www.spiegel.de/wissenschaft/technik/stradivari-und-co-jahresringe-koennten-falsche-geigen-entlarven-a-f9cc7877-4724-4173-a4a5-a67c82e079d