Số hóa những bản viết tay thời Trung cổ

Hàng ngàn bản viết tay từ thời Trung cổ ở khu vực Philadelphia hiện đã xuất hiện trên mạng - với đầy đủ màu sắc sống động - một sản phẩm của dự án số hóa. 

 Việc số hóa  các bản viết tay này đòi hỏi nguồn nhân lực và thiết bị tinh vi.

Các họa tiết xuất hiện từ thời Trung cổ không còn xa lạ gì với chúng ta – chúng có mặt ở khắp mọi nơi, trên các hình xăm, các trò chơi điện tử và cả bộ phim truyền hình nổi tiếng Game of Thrones (Trò chơi vương quyền). Sự độc đáo và bí ẩn trong những họa tiết mang đậm dấu ấn của một thời kỳ văn hóa, chính trị và tôn giáo hòa quyện hấp dẫn với cả con người thế kỷ 21, giúp họ trải nghiệm nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, từ ngưỡng mộ, tôn kính đến tò mò, hiếu kỳ. Tuy nhiên theo thời gian và tác động của môi trường, những bản viết tay ẩn chứa những thông tin và họa tiết của thời kỳ trung cổ đã dần bị hư hại, thậm chí rời rã. Do đó, chúng thường nằm trong các kho lưu trữ và chỉ các học giả được cấp phép mới được tiếp cận.

Giờ đây, mọi thứ đã thay đổi khi bất cứ ai cũng có thể tiếp cận với hàng ngàn bản thảo gốc từ thời Trung cổ và cận đại bởi chúng được cung cấp miễn phí trên mạng. Các học giả và người hâm mộ có thể tìm kiếm, tải xuống và nghiên cứu các bản thảo đó.

Nhiều cơ hội tiếp cận hơn nhờ số hóa

Đem lại thay đổi này là một dự án hợp tác kéo dài ba năm của Thư viện các bộ sưu tập đặc biệt ở khu vực Philadelphia (PACSCL) với sự hỗ trợ gần 500.000 USD của Quỹ Andrew W. Mellon thông qua sáng kiến “Số hóa các bộ sưu tập và lưu trữ đặc biệt: đưa ra các học bổng mới thông qua việc tăng quyền truy cập vào các tài liệu độc nhất” của Hội đồng Tài nguyên Thông tin và Thư viện Mỹ. Dự án thu hút sự tham gia hợp tác của 15 thư viện ở Philadelphia và được các nhà nghiên cứu trường Đại học Lehigh ở Bethlehem, Pennsylvania dẫn dắt.

Dự án mới được hoàn thành gần đây được có tên gọi là Bibliotheca Philadelphiensis: Hướng tới một Thư viện trực tuyến toàn diện về các bản thảo thời trung cổ và cận đại ở các thư viện PACSCL khu vực Đông Pennsylvania và Delaware. 

Hơn 160.000 trang từ 475 bản thảo gốc có niên đại sớm nhất đến thế kỷ thứ chín, bao gồm  các trang viết tay và hình minh họa bao gồm các tác phẩm nghệ thuật rực rỡ trên giấy vàng cho đến các văn bản chức năng dành cho sinh viên và nhà nghiên cứu thuộc nhiều ngành  khoa học, triết học và tôn giáo, đã được phân loại, đưa vào máy quét và chuyển sang định dạng kĩ thuật số. Nhờ vậy, gần như tất cả các bản thảo thời trung cổ của khu vực này có được đã được công chúng tiếp cận và họ có thể dễ dàng tải xuống những tài liệu mình quan tâm với độ phân giải cao. Họ cũng có thể so sánh các loại bản thảo ở mức độ chi tiết gần như trên kính hiển vi.

 Việc số hóa  các bản viết tay này đòi hỏi nguồn nhân lực và thiết bị tinh vi.

Các hình ảnh và dữ liệu đi kèm được lưu trữ tại cổng thông tin OPenn của Thư viện Đại học Pennsylvania và cũng có sẵn thông qua các lưu trữ trên Internet. Với sự sắp xếp một cách hợp lý và khoa học, người truy cập có thể dễ dàng tra cứu tài liệu theo từng trang, từng thể loại bản thảo hoặc từng bộ sưu tập. Văn bản mô tả bao gồm cả chủ đề của hình ảnh và văn bản, cũng như các tính năng khác, chẳng hạn như hình tượng trưng, ghi chú hoặc phác thảo của một chiếc kính mắt được để lại trong sách. Cơ sở dữ liệu có thể được tìm kiếm theo từ khóa, ví dụ, người xem tìm theo hình ảnh của chim, lâu đài, chó hoặc nhân vật tôn giáo; hoặc tìm kiếm theo tên sách, địa lý hoặc tổ chức.

Nỗ lực tập trung chủ yếu vào các văn bản Tây Âu, với các chủ đề từ tôn giáo và triết học đến khoa học, toán học, giả kim thuật, thiên văn học và dòng dõi gia đình. Dự án thậm chí còn có khả năng lắp ráp lại gần 1.800 trang thuộc về các văn bản mà các trang sách hoặc bản thảo chưa hoàn chỉnh đã bị phân tán trên khắp thế giới.

“Dự án đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình, cả trong cộng đồng các bộ sưu tập đặc biệt và cộng đồng nghiên cứu thời trung cổ”, Lois Fischer Black, người phụ trách các bộ sưu tập đặc biệt tại Lehigh và là nhà nghiên cứu chính của dự án, giải thích vì sao đây là bộ sưu tập các bản thảo thời trung cổ trực tuyến lớn nhất khu vực. “Các học giả đang khám phá các mối liên hệ khó có thể phát hiện ra ngay lập tức giữa các bản thảo được giữ trong các bộ sưu tập của PACSCL, qua đó có thể mở ra con đường mới cho nghiên cứu về xuất xứ, cách ghi chép và các vấn đề liên quan”.

Một nhà nghiên cứu chia sẻ rằng cô đã nghiên cứu các bản sao đen trắng thiếu nét trước khi phiên bản số hóa của bản thảo được công bố, vì vậy ngay lập tức cô đã nhận ra sự khác biệt rõ ràng như “đêm với ngày” trên bản thảo số hóa cũng như khác biệt rõ ràng của bản nó với bản sao chép trước đây vậy. Những người khác cũng phản hồi, sự truy cập dễ dàng và chất lượng của các bạn thảo đã mở ra một thế giới hoàn toàn mới cho các học giả nghiên cứu về thời trung cổ.

Bộ sưu tập đặc biệt của Lehigh

Lehigh đã đóng góp 27 bản thảo với số lượng khoảng 5.000 trang vào bộ sưu tập trực tuyến. Trong số các tác phẩm đang được Lehigh lưu giữ có một bản sao viết tay của bản anh hùng ca Aeneid do nhà thơ La Mã cổ đại Publius Vergilius Maro sáng tác năm 1462 với các phác thảo bằng bút chì ở lề và một số cuốn Sách thời gian (Books of Hours) có những hình minh họa phong phú, cùng với các cuốn sách cầu nguyện Kitô giáo phổ biến trong thời trung cổ. Một trong số đó được biết đến với cái tên Lehigh Codex 18 có chứa 13 tiểu cảnh được vẽ bằng tay, rất có thể được sản xuất tại Pháp vào đầu thế kỷ 16 – một tác phẩm trước đây chưa từng được công bố.

Một số cuốn sách do Lehigh lưu giữ đã được các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới, bao gồm một cuốn ở Catalan và một cuốn khác có nguồn gốc Hà Lan, yêu cầu tiếp cận nhiều lần, Black cho biết. “Trước đây, chúng tôi không có khả năng số hóa các bản thảo này do thiếu nhân viên và các thiết bị tinh vi. Chính toàn bộ dự án này được thực hiện đã cho phép chúng tôi số hóa và cung cấp chúng rộng rãi, đáp ứng nhu cầu của các nhà nghiên cứu trên toàn cầu”, ông đánh giá hiệu quả dự án đem lại.

Lehigh đã thuê một công ty bên ngoài để số hóa các công trình, vừa tự quét (scan) các bộ sưu tập của mình và vừa là người đại diện về mặt tài chính của dự án. Lehigh cũng tạo ra một “kho lưu trữ tối” – bao gồm những hình ảnh và dữ liệu không thể hoặc chưa thể đưa ra truy cập công khai của dự án, nhằm mục đích sao lưu. Việc có nên công khai hoặc thời điểm công khai chúng sẽ còn được các nhà nghiên cứu bàn cãi. 

Lehigh sẽ cho hai cuộc triển lãm diễn ra ở Philadelphia trong những tháng tới mượn tài liệu, một cuộc triển lãm tại Đại học Pennsylvania về “Tạo nên thời kì Phục hưng” diễn ra từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2020 và một cuộc triển lãm khác về “Phản ánh cuộc sống thời trung cổ” tại Thư viện miễn phí Philadelphia vào tháng 6 năm 2020.□

Hạnh Duyên dịch
Nguồn: https://phys.org/news/2019-11-thousands-medieval-manuscripts-online-full.html