Vệ tinh lập bản đồ Trái Đất chính xác đến từng centimet
Một vệ tinh có độ phân giải cực kỳ cao mới vừa được phóng vào ngày 30/7 sẽ sớm lập bản đồ về những thay đổi trên bề mặt Trái đất với độ chi tiết chưa từng có, theo dõi từ vùng trồng trọt bị lún đến các tảng băng đang tan rã và khu vực bị lũ lụt tàn phá.
Đây là sự hợp tác lớn nhất từ trước đến nay giữa Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) và Tổ chức Nghiên cứu Không gian Ấn Độ (ISRO) để hiện thực hóa giấc mơ nghiên cứu về động lực hành tinh của các nhà khoa học.
Vệ tinh NISAR trị giá 1,2 tỷ USD sẽ mở một ăng-ten tròn rộng 12 mét và bắt đầu phát radar xuống Trái đất. Được phóng từ Sriharikota (Ấn Độ), NISAR sẽ quét gần như toàn bộ hành tinh hai lần trong vòng 12 ngày, và đo các chuyển động vật lý theo chiều thẳng đứng từ mặt đất chính xác tới từng centimet, ngay cả khi có mây và vào ban đêm.
Tuy nhiên, NASA cũng có một chút lo lắng khi tổng thống Mỹ Donald Trump đang thúc đẩy cắt giảm hơn 50% ngân sách cho các nhiệm vụ khoa học Trái đất của cơ quan này trong năm tài khóa 2026. Dự kiến NISAR vẫn nhận được kinh phí đúng kế hoạch, nhưng có thể đây là một trong những vệ tinh cuối cùng thuộc loại này được phóng trong nhiều năm tới.
NISAR, viết tắt của NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar, sẽ sử dụng hai hệ thống radar được vận hành ở các bước sóng khác nhau, một do NASA chế tạo và một do ISRO phát triển, để lập bản đồ sự thay đổi của băng và các bề mặt đất của Trái đất. Vệ tinh này có khả năng xác định sự thay đổi trong độ ẩm đất, sinh khối rừng và các sông băng, cùng nhiều yếu tố khác.
Vệ tinh cũng sẽ hỗ trợ ứng phó với các thảm họa tự nhiên như lũ lụt, động đất và sạt lở đất bằng việc cung cấp thông tin cập nhật về cách Trái đất hành xử trong những tình huống này. “Chúng ta có thể tạo dựng được khả năng quan sát thảm họa. Điều này sẽ hỗ trợ việc xác định các khu vực đáng lo ngại cho lực lượng cứu hộ”- theo ông Paul Rosen, nhà khoa học dự án tại Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực của NASA ở Pasadena (Mỹ).
NASA và ISRO bắt đầu hợp tác về NISAR từ đầu những năm 2010, khi các nhà khoa học Mỹ và Ấn Độ cùng mong muốn thực hiện một nhiệm vụ radar quy mô lớn. Nếu mọi việc suôn sẻ trong quá trình mở ăng-ten và các bước kiểm tra khác, NISAR sẽ bắt đầu cung cấp dữ liệu khoa học trong vòng 90 ngày. Nhiệm vụ được lên kế hoạch kéo dài ít nhất ba năm.
Điều gì sẽ xảy ra sau đó là câu hỏi lớn hơn. NISAR được kỳ vọng sẽ tiên phong trong một loạt vệ tinh quan sát Trái đất quy mô lớn, nhằm đo lường, trong số nhiều thứ khác, vai trò của mây và khí dung trong biến đổi khí hậu, cũng như tương tác sinh học và địa chất trên toàn hành tinh.
Các nhiệm vụ này đã được xác định là ưu tiên hàng đầu cho các nhà nghiên cứu khoa học Trái đất tại Mỹ trong hai báo cáo chiến lược theo thập kỷ (decadal survey) năm 2007 và 2018. Karen St. Germain, Giám đốc Khoa học Trái đất của NASA, nói rằng các báo cáo này “xác nhận lại tầm quan trọng” của các dữ liệu mà NISAR và những nhiệm vụ tương tự thu thập và cho biết trong vài năm qua, NASA đã phóng hai vệ tinh khoa học Trái đất khác để đo mực nước và màu đại dương.
Tuy nhiên, nếu đề xuất cắt giảm của ông Trump được thông qua, theo một số nhà nghiên cứu, NASA có thể đánh mất cơ hội thực hiện những nghiên cứu quan trọng nhất trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng rủi ro thời tiết cực đoan và các mối đe dọa khác.
Tắt các thiết bị khoa học đã hoạt động lâu dài, chẳng hạn như bộ theo dõi carbon dioxide trên Trạm Vũ trụ Quốc tế mà chính quyền Trump muốn chấm dứt, cũng bị nhiều nhà nghiên cứu đánh giá là sai lầm. “Các khoảng trống đáng kể trong chuỗi dữ liệu khí hậu lịch sử sẽ tạo thành một thách thức chưa từng có”- theo Bernard Pinty, nhà khoa học khí quyển từng làm việc với Dịch vụ Biến đổi Khí hậu thuộc chương trình Copernicus của Ủy ban châu Âu.
Số phận của các nhiệm vụ khoa học Trái đất của NASA hiện đang phụ thuộc vào Quốc hội Mỹ- cơ quan có quyền quyết định phân bổ ngân sách liên bang. Trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của Trump, hầu như tất cả các đề xuất cắt giảm nghiên cứu của NASA đều bị Quốc hội từ chối. Tuy nhiên, với năm tài khóa sắp tới, một ủy ban phân bổ ngân sách của Thượng viện đã bày tỏ ý định cấp đầy đủ ngân sách cho hầu hết các nhiệm vụ khoa học Trái đất trong tương lai của NASA, nhưng Hạ viện dường như ủng hộ phần lớn các đề xuất cắt giảm của Trump. □
Diễm Quỳnh dịch từ Nature
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-025-02402-3
Bài đăng Tia Sáng số 15/2025
