Sinh viên quốc tế – ngành công nghiệp tỷ đô

Ở nhiều nơi, việc học phí cho sinh viên quốc tế gấp đôi, gấp ba sinh viên nội địa đã trở thành hiện tượng phổ biến.  Trong năm 2012, học phí của sinh viên quốc tế đóng góp tới 16% tổng kinh phí hoạt động của các trường đại học tại Úc.

Đối với một số trường hợp đặc biệt, tỷ lệ này có thể lên tới 25-30%, thậm chí 40%. Với những trường này, thu hút được sinh viên quốc tế hay không ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn vong của chính họ.

Động lực thứ hai, sau tài chính định hướng tới mục tiêu dài hơi hơn: cung cấp nguồn nhân lực tại các ngành mũi nhọn cho tương lai.

Thực vậy, tại nhiều nước phát triển như Mỹ, Úc, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao tại một số ngành, lĩnh vực đặc thù liên quan đến kỹ thuật như công nghệ thông tin, điện tử viễn thông, công nghệ hóa học hay vật liệu là vấn đề lớn kéo dài trong nhiều năm nay.

Động lực lớn cuối cùng là nhằm duy trì ảnh hưởng chính trị, văn hoá, kinh tế của nước cung cấp (bên nhận sinh viên du học) lên nước nhận dịch vụ (bên có sinh viên du học).

Trong thực tế, đây chính là động lực truyền thống và lâu đời nhất đối với giáo dục đại học quốc tế. Trong các chương trình du học nhằm mục đích này, bên cung cấp dịch vụ thường cho học bổng để sinh viên các nước khác đến học tại nước mình.

Khoảng hơn 10 năm gần đây, bên cạnh mô hình xuất khẩu giáo dục truyền thống (sinh viên chuyển tới một nước khác sinh sống và học tập), một mô hình xuất khẩu giáo dục khác (mô hình “du học tại chỗ”) cũng phát triển và ngày càng trở nên phổ biến.

Theo đó, sinh viên thay vì phải di chuyển tới một nước khác có thể theo học tại một chương trình liên kết giữa một đại học trong nước và một đại học nước ngoài hoặc tại một trường đại học nước ngoài có chi nhánh đặt tại nước ngoài.

Đối sánh với mô hình kinh doanh quốc tế nói chung (mô hình Uppsala), có thể xem du học truyền thống thuộc vào loại hình “xuất khẩu trực tiếp”, du học tại chỗ theo chương trình liên kết quốc tế thuộc vào loại hình cấp phép (licensing) hoặc nhượng quyền (franchising); còn du học tại chỗ tại một chi nhánh của đại học nước ngoài thì có thể thuộc loại hình liên  doanh (joint-venture) – (Ví dụ Đại học Giao Thông Tây An Liverpool là một liên doanh giữa Đại học Giao Thông Tây An Trung Quốc với Đại học Liverpool, Anh Quốc có trụ sở đặt tại Thành phố Tô Châu) hoặc 100% vốn nước ngoài (wholly owned) – (ví dụ ĐH RMIT tại Việt Nam).

Theo thống kê, tổng số chi nhánh đại học trên toàn thế giới, tính đến 2010 là 162 cơ sở, trong đó có tới 76 trường đặt trụ sở tại một trong bốn nước Châu Á là UAE, Trung Quốc, Singapore và Qatar – chiếm 50%.

Những cường quốc mới

Trải qua hơn 20 năm phát triển, thị trường sinh viên quốc tế đang ở trong đoạn giữa của thời kỳ tăng trưởng và dự báo sẽ còn tăng nhanh trong thời gian tới. Theo nghiên cứu của Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc, ước tính, đến năm 2025, trên toàn thế giới sẽ có khoảng 8 triệu du học sinh.

Với Trung Quốc, chiến lược thu hút sinh viên quốc tế đi kèm với chiến lược xây dựng Đại học đẳng cấp quốc tế của Chính phủ nước này (chương trình 985).

Với Đài Loan, đất nước vốn có nền giáo dục đại học rất phát triển nhưng lại ít được thế giới biết đến, chiến lược tham gia vào cuộc chơi giáo dục đại học quốc tế phần nhiều gắn với khâu quảng bá, xây dựng hình ảnh, song hành với việc nâng cấp các điều kiện hỗ trợ sinh viên quốc tế nói chung như cơ sở hạ tầng, thủ tục hành chính….

Chiến lược chung của Singapore, UAE và Malaysia là liên kết với các đại học thuộc Top 100 đến từ Anh, Mỹ, Pháp, xây dựng các trường đại học phương Tây tại Châu Á nhằm biến những nước này trở thành các trung tâm (hub) giáo dục đại học tầm cỡ quốc tế tại khu vực.

Vị trí của Việt Nam trong thị trường sinh viên quốc tế

Số lượng sinh viên người Việt hiện đang du học trên toàn thế giới cỡ khoảng 70,000 người. Tính đến cuối năm 2014, trong cả nước có khoảng 250 chương trình liên kết quốc tế và 2 trường đại học có vốn đầu tư nước ngoài.

Theo ước tính, một năm các gia đình Việt Nam chi trả khoảng 1,7 tỷ USD cho việc du học của con cái của mình – số tiền, theo ước tính của các nhà kinh tế, đủ để xây dựng một đại học chất lượng quốc tế ở Việt Nam.

Ở chiều ngược lại, về cơ bản, sinh viên ngoại quốc vẫn còn là điều khá xa lạ đối với giáo dục đại học Việt Nam mặc dù cách đây vài năm chúng ta đã có hẳn 1 thông tư do Bộ Giáo dục và Đào tạo trong đó có một số điều khoản ưu tiên đối với sinh viên quốc tế trong việc tuyển sinh.

Tuy vậy, một số thành công gần đây của Trường Đại học Hà Nội và Trường Đại học FPT trong việc thu hút sinh viên quốc tế (tự phí 100%) cho thấy đây không phải là nhiệm vụ khó đến mức bất khả thi.