Bất bình đẳng trong chuỗi nông nghiệp thực phẩm: Toàn cầu Nam sản xuất, Toàn cầu Bắc thu lợi
Trong hệ thống lương thực nông nghiệp toàn cầu, phần lớn sản phẩm nông nghiệp đều được sản xuất ở Toàn cầu Nam, tuy vậy giá trị thu được lại thuộc về những quốc gia ở Toàn cầu Bắc thông qua sự tăng trưởng và kiểm soát các lĩnh vực sau thu hoạch.
Điều này được chứng tỏ trong một nghiên cứu của Viện KH&CN môi trường và tại Universitat Autònoma de Barcelona (ICTA-UAB), khi cho thấy từ năm 1995 đến năm 2020, các lĩnh vực phi nông nghiệp hấp thụ nhiều giá trị tăng thêm trong các hệ thống nông nghiệp thực phẩm toàn cầu. Các quốc gia thuộc Toàn cầu Bắc đã thống trị một cách không tương xứng trong những lĩnh vực đó.
Nghiên cứu này, được xuất bản trên tạp chí Global Food Security và do nhà nghiên cứu ICTA-UAB Meghna Goyal dẫn dắt cùng với Jason Hickel, cũng từ ICTA-UAB, và Praveen Jha từ ĐH Jawaharlal Nehru, Ấn Độ, lần đầu tiên phân tích trên quy mô toàn cầu sự phân bố giá trị kinh tế trong các chuỗi nông nghiệp thực phẩm trong suốt thời kỳ 25 năm. “Chúng tôi nhận thấy rằng trong 26 năm, từ năm 1995 đến năm 2020, tổng sản lượng nông nghiệp toàn cầu đã chuyển dịch đáng kể sang các quốc gia Toàn cầu Nam về mặt giá trị. Trong tổng sản lượng nông nghiệp, các quốc gia Toàn cầu Nam sản xuất 50% sản lượng vào năm 1995 và đến năm 2020 đã sản xuất 80%, trong khi các quốc gia Toàn cầu Bắc chỉ sản xuất 20%”.
Các kết quả cho thấy, dẫu Toàn cầu Nam đã gia tăng sự chia sẻ của mình trong sản phẩm nông nghiệp, các quốc gia Toàn cầu Bắc vẫn tiếp tục nắm bắt một phần lớn không tương xứng thu nhập từ các lĩnh vực giá trị cao như chế biến, logistics, tài chính và dịch vụ. “Các quốc gia Toàn cầu Bắc thu được từ các ngành phi nông nghiệp của hệ thống lương thực toàn cầu gấp 3,5 lần thu nhập nông nghiệp của họ vào năm 1995, và tỷ lệ này đã tăng lên 4,5 vào năm 2020”, họ viết trong công bố.
“Hơn nữa, chúng tôi nhận thấy thu nhập từ nông nghiệp vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ trong thu nhập của hệ thống lương thực. Sự thống trị của các ngành khác, bao gồm các ngành trước sản xuất (phân bón, R&D, dịch vụ hỗ trợ, v.v.) và sau thu hoạch (sản xuất, chế biến, vận chuyển, bán lẻ và bán buôn thực phẩm) trong thu nhập của hệ thống lương thực luôn đáng kể ở các nước Toàn cầu Bắc”.
Nghiên cứu cũng lưu ý là một phần đáng kể thu nhập được ghi nhận trong quy định pháp lý thuế suất thấp với ít sản phẩm nông nghiệp, cho thấy phần giá trị tăng thêm được ghi nhận theo các chiến lược tối ưu lợi nhuận hơn là ghi nhận cho sản xuất thực tế hoặc nhân công. Điều này cho thấy các chuỗi giá trị trong các hệ thống nông nghiệp thực phẩm đã củng cố thêm sự bất bình đẳng về mặt cấu trúc thông qua sự phân công lao động quốc tế.
Các quốc gia như Singapore và Hong Kong nắm giữ giá trị trong hệ thống nông nghiệp thực phẩm toàn cầu nhiều hơn giá trị của sản phẩm nông nghiệp họ làm ra. “Singapore thu được giá trị từ chuỗi giá trị nông sản thực phẩm toàn cầu cao hơn gần 69 lần so với giá trị mà nước này sản xuất từ nông nghiệp, tăng từ 36 lần vào năm 1995; tỷ lệ của Hồng Kông cũng tăng từ 18 lần lên 27 lần. Hầu hết các quốc gia này cũng tình cờ là thiên đường thuế”.
Các nhà nghiên cứu cảnh báo, nỗ lực cần thiết cho chủ quyền kinh tế cho Toàn cầu Nam để giải quyết tình trạng trao đổi bất bình đẳng mang tính cấu trúc trong hệ thống nông nghiệp thực phẩm toàn cầu.
“Các chiến lược nắm bắt giá trị tái định hình các chuỗi cung ứng. Các phát hiện của chúng tôi là lời cảnh báo chúng ta về những hệ quả tiêu cực tiềm tàng của chúng với sự phát triển và bình đẳng trong nông nghiệp và các nền kinh tế Toàn cầu Nam”, Meghna Goyal, tác giả chính của nghiên cứu nói.
Các nhà nghiên cứu ở ICTA-UAB và đồng tác giả Jason Hickel cho rằng ‘đây là nghiên cứu đầu tiên đo lường được sự phân bố toàn cầu của giá trị trong hệ thống nông nghiệp thực phẩm, và các hệ quả thảm khốc. Những người tham gia làm lụng trong phần lớn công việc sản xuất nông nghiệp để giữ cho nền văn minh toàn cầu tồn tại bền vững lại không được chia sẻ thu nhập đúng với sức lao động của mình”.
Thanh Hương dịch từ Universitat Autònoma de Barcelona
