Bất bình đẳng xã hội liên quan đến việc giảm sức khỏe não ở giai đoạn lão hóa và mất trí nhớ
Các nhà nghiên cứu ở Trinity College Dublin, trong hợp tác với các nhà khoa học quốc tế, đã khám phá: liệu sự bất bình đẳng xã hội có ảnh hưởng đến não bộ không.
Bài báo “Structural inequality linked to brain volume and network dynamics in aging and dementia across the Americas” (Sự bất bình đẳng trong cấu trúc liên quan đến thể tích não và động lực mạng lưới trong giai đoạn lão hóa và mất trí nhớ khắp nước Mỹ) được xuất bản trên tạp chí Nature Aging, bao gồm các nhà nghiên cứu quốc tế từ Mỹ Latinh (ReDLat), Viện nghiên cứu Sức khỏe não Mỹ Latinh (BrainLat), Viện Sức khỏe não toàn cầu (GBHI) tại Trinity College Dublin, và nhiều trung tâm khác trên thế giới.
Nghiên cứu phát hiện ra một mối liên hệ trực tiếp giữa bất bình đẳng cấu trúc – như những chênh lệch kinh tế xã hội được đo lường bằng chỉ số mức quốc gia (GINI) – và những thay đổi trong cấu trúc não và những kết nối liên quan đến lão hóa và mất trí nhớ.
Nghiên cứu đã rọi cái nhìn vào cách các bất bình đẳng xã hội trở nên gắn liền về mặt sinh học như thế nào, cụ thể trong những cộng đồng chưa được biết đến nhiều khắp khu vực châu Mỹ Latinh và Mỹ.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra các mức bất bình đẳng cao hơn có liên quan đến việc làm giảm đi thể tích não và phá hủy các kết nối, cụ thể trong vùng phía sau thái dương và các vùng tiểu não vốn thiết yếu với ghi nhớ và chức năng nhận thức. Các hệ quả này rõ rệt hơn ở Mỹ Latinh, nhấn mạnh vào sự dễ bị tổn thương của riêng những người Mỹ Latinh với các căng thẳng kinh tế xã hội ở tầm vĩ mô.
Các phát hiện cũng cho thấy người Mỹ Latinh mắc bệnh Alzheimer phải nếm trải những tác động nghiêm trọng hơn, qua đó đề xuất những yếu tố môi trường liên quan đến sự bất bình đẳng có thể khuếch đại suy giảm thần kinh trong khối dân số già hóa. Ngược lại, những hệ quả nhẹ hơn nhiều với tình trạng sa sút trí tuệ trán-thái dương (FTD) – nhóm các tình trạng liên quan phát sinh từ việc thoái hóa tiến triển vùng trán và thái dương của não bộ – ủng hộ giả thuyết ảnh hưởng di truyền đáng kể hơn đối với tình trạng này. Việc giảm thể tích não và kết nối thường xuyên được quan sát ở các bệnh nhân mắc bệnh mất trí nhớ và có liên quan đến sự tiến triển và mức độ trầm trọng của bệnh.
Đáng chú ý, những liên quan dai dẳng ngay cả khi tính đến những nhân tố cá nhân như giáo dục, tuổi, giới và khả năng nhận thức, nhấn mạnh vào vai trò độc lập của các nhân tố vĩ mô trong việc hình thành sức khỏe não. Sống trong bối cảnh tập hợp bất bình đẳng ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ bất chấp mức kinh tế xã hội cụ thể, cho thấy những hệ quả xa của chênh lệch xã hội lên não bộ.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, phát hiện của họ nhấn mạnh vào sự cấp thiết của việc tích hợp không chỉ các yếu tố quyết định sức khỏe liên quan đến khía cạnh xã hội của cá nhân trong nghiên cứu về sức khỏe não toàn cầu mà còn nhấn mạnh đến những nhân tố exposome ở cấp vĩ mô (một khái niệm miêu tả các phơi nhiễm môi trường mà mỗi cá nhân trải qua trong suốt cuộc đời, và cách các phơi nhiễm đó tác động lên cá nhân về mặt sinh học và sức khỏe), như các biến xã hội và vật lý. Các phát hiện này đang tiến trên con đường của những nghiên cứu tương lai khám phá các cơ chế sinh học liên quan đến bất bình đẳng tổng thể với lão hóa và suy giảm thần kinh.
“Nghiên cứu này nhấn mạnh vào vai trò quan trọng của bất bình đẳng cấu trúc trong định hình sức khỏe não bộ. Khi xem xét các tỉ lệ mất trí nhớ gia tăng ở các quốc gia thu nhập trung bình và thấp, nghiên cứu của chúng tôi nhấn mạnh vào sự cần thiết của các cải thiện có mục tiêu để giải quyết căn nguyên gốc rễ của sự chênh lệch sức khỏe não bộ với những cách tiếp cận cụ thể ở mỗi vùng”.
Nghiên cứu này kêu gọi một cách tiếp cận đa mức với sự công bằng sức khỏe não, kiểm tra mối liên hệ về mặt sinh học với những nhân tố phơi nhiễm môi trường ở cấp vĩ mô nằm ngoài bất bình đẳng kinh tế xã hội.
Nó có thể bao gồm các biến như quản trị quốc gia, ô nhiễm không khí, di cư, biến đổi khí hậu và tiếp cận không gian xanh. Việc nhận diện và giải quyết các điều biến cụ thể theo vùng đó có thể dẫn đến những can thiệp có mục đích làm giảm sự gia tốc lão hóa não và giảm gánh nặng do mất trí nhớ gây ra ở những cộng đồng phải chịu nhiều thiệt thòi.
Thanh Phương
Nguồn: “Structural inequality linked to brain volume and network dynamics in aging and dementia across the Americas”, Nature Aging (2024)
https://doi.org/10.1038/s43587-024-00781-2
