Biện minh về mặt đạo đức để tiêu diệt một số loài có hại
Sử dụng ruồi giun vít, muỗi và các loài gặm nhấm xâm lấn làm các nghiên cứu điển hình, một nhóm các nhà khoa học, bao gồm một giáo sư từ Đại học Texas A&M, lập luận rằng việc tuyệt chủng hoàn toàn có chủ đích có thể chấp nhận được, nhưng chỉ trong những trường hợp rất hiếm hoi.
Trong những điều kiện nào thì việc loại bỏ một loài có hại khỏi hành tinh của chúng ta là đúng đắn – hay điều đó hoàn toàn không bao giờ chấp nhận được? Đó chính là vấn đề mà một nhóm nghiên cứu quốc tế, bao gồm Giáo sư Triết học Clare Palmer từ Đại học Texas A&M, đã tìm hiểu và trình bày trong một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Science.
Trong nghiên cứu có tựa đề “Sự tuyệt chủng có chủ đích thông qua biến đổi bộ gene: Một thách thức đạo đức”, các nhà nghiên cứu đã xem xét ý tưởng gây tranh cãi về việc sử dụng kỹ thuật di truyền để dẫn đến sự tuyệt chủng cục bộ hoặc toàn bộ của một loài như một chiến lược bảo tồn. Họ đã tiến hành nghiên cứu điển hình về ba loài: ruồi giun vít Tân Thế giới (Cochliomyia hominivorax) – một loài ruồi ký sinh gây hại cho động vật máu nóng, gây ra đau đớn nghiêm trọng và tổn thất kinh tế lớn, đặc biệt là trong ngành chăn nuôi; muỗi Anopheles gambiae – loài truyền bệnh sốt rét; và các loài gặm nhấm xâm lấn như chuột nhà và chuột cống đen.
Các nhà nghiên cứu đã xem xét việc sử dụng một số phương pháp di truyền để loại bỏ các loài gây hại. Một trong các phương pháp được đề cập đến là kỹ thuật côn trùng vô sinh (Sterile Insect Technique – SIT). Theo đó, côn trùng được nuôi hàng loạt sẽ bị chiếu xạ để tạo ra các đột biến di truyền khiến chúng trở nên vô sinh. Những con côn trùng đã bị vô sinh này sau đó được thả ra với số lượng lớn nhằm mục đích để con đực vô sinh giao phối với con cái hoang dã, ngăn chặn việc sinh sản. Phương pháp này đã được sử dụng để tiêu diệt ruồi giun vít Tân Thế giới tại các khu vực thuộc Bắc Mỹ, Trung Mỹ và một số đảo ở Caribe.
Các nhà nghiên cứu kết luận rằng, mặc dù việc tuyệt chủng có chủ đích thông qua biến đổi bộ gene có thể được biện minh trong những trường hợp hiếm hoi và thực sự thuyết phục, nhưng cần phải được tiếp cận một cách thận trọng. Nghiên cứu kêu gọi thiết lập các biện pháp bảo đảm đạo đức mạnh mẽ và khung ra quyết định mang tính bao trùm để định hướng việc sử dụng các công nghệ mạnh mẽ này.
Nhóm nghiên cứu đề xuất một số điều kiện mà trong đó việc loại trừ một loài có thể được xem xét:
- Mức độ gây đau đớn: Loài đó gây ra đau đớn cùng cực và cái chết cho con người hoặc các loài động vật khác mà không thể ngăn chặn bằng cách nào khác.
- Tác động sinh thái: Loài đó đe dọa đến sự tồn tại của các loài khác, không đóng vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái, và việc tiêu diệt nó không gây ra tác động môi trường tiêu cực nghiêm trọng.
- Hiệu quả của các phương pháp hiện có: Các chiến lược di truyền phải mang lại giải pháp hiệu quả hơn các phương pháp truyền thống.
- Rủi ro hậu quả không mong muốn: Rủi ro của các hậu quả không lường trước được – đặc biệt là việc tuyệt chủng toàn bộ loài một cách ngoài ý muốn – phải ở mức rất thấp.
- Mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng và phúc lợi: Loài đó gây ra mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe cộng đồng hoặc tác động nghiêm trọng đến an ninh lương thực.
- Xem xét đạo đức: Ngay cả khi công nhận giá trị nội tại của loài và những lợi ích môi trường mà nó mang lại, chúng ta vẫn có thể lập luận tác hại mà loài này gây ra vẫn lớn hơn những giá trị mà nó đem lại.
- Quản trị toàn diện: Việc thu hút cộng đồng địa phương và các bên liên quan vào quá trình ra quyết định là điều cần thiết để đảm bảo lắng nghe được nhiều quan điểm khác nhau và những người bị ảnh hưởng nhiều nhất được đại diện một cách công bằng.
Palmer cho biết bà hy vọng nghiên cứu này sẽ tác động đến chính sách công và thực tiễn bảo tồn. “Mục tiêu của chúng tôi là thúc đẩy sự hiểu biết sâu sắc hơn về các khía cạnh đạo đức trong việc chỉnh sửa bộ gene”, bà nói. “Chúng ta cần cân bằng giữa những lợi ích tiềm năng và trách nhiệm đạo đức mà chúng ta có đối với mọi loài”.
Kim Dung dịch từ Texas A&M University
