Các siêu thị ở 97 quốc gia đang làm gì với vòng eo của chúng ta?
Ở nhiều quốc gia, việc mua thực phẩm tại siêu thị, các cửa hàng tiện lợi và online đã trở thành thói quen. Nhưng cái tiện lợi của việc mua thực phẩm hiện đại đang ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta như thế nào?
Nghiên cứu xuất bản trên Nature Food đã nhìn vào cách con người ở 97 quốc gia mua bán ở các cửa hàng tạp hóa trong vòng 15 năm.
Trên toàn cầu, số lượng siêu thị và cửa hàng tiện lợi gia tăng. Con người đã tiêu nhiều tiền hơn vào các cửa hàng đó và vào các nền tảng mua bán online.
Nhưng điều này đã dẫn đến một chi phí mới cho sức khỏe của chúng ta. Con người ở các quốc gia có các chuỗi cửa hàng trên số dân nhiều nhất thường mua nhiều thực phẩm không lành mạnh với sức khỏe và có thể trở nên béo phì.
Các nhà nghiên cứu lo ngại về thứ bệnh liên quan đến sức khỏe công cộng này.
Sự gia tăng của các cửa hàng theo chuỗi
Nghiên cứu phân tích dữ liệu của ngành công nghiệp thực phẩm từ một cơ sở dữ liệu để hiểu cách bộ phận bán lẻ thực phẩm đã thay đổi trên toàn thế giới theo thời gian. Họ nhìn vào các dạng cửa hàng, cách con người tiêu tiền ở đó và cách thực phẩm chế biến không lành mạnh được bán. Sau đó, họ liên kết các xu hướng đó với những thay đổi trong các tỉ lệ béo phì bằng dữ liệu của một sáng kiến toàn cầu.
Họ tìm thấy mật độ của các cửa hàng dạng chuỗi (số các cửa hàng trên 10.000 người) đã gia tăng 23,6% trên toàn cầu trong 15 năm (từ năm 2009 đến 2023).
Ở các quốc gia thu nhập cao, số lượng các cửa hàng đó trên số dân cũng cao hơn nhưng ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, con số này lại gia tăng nhanh nhất.
Tình trạng đô thị hóa nhanh, thu nhập gia tăng và nhu cầu của khách hàng khiến các công ty bán lẻ lớn nhìn thấy những thị trường tiềm năng mới ở đó. Ví dụ, mật độ của các chuỗi cửa hàng gia tăng 21% một năm ở Myanmar, 18% một năm ở Việt Nam và khoảng 12% ở Campuchia.
Mua hàng online
Dữ liệu cũng bao hàm sự gia tăng của việc mua sắm thực phẩm online. Ví dụ, so với năm 2014, chi tiêu trên toàn thế giới cho mua bán ở các cửa hàng online tăng 325% vào năm 2023.
Tại 27 quốc gia được kiểm tra về mua bán thực phẩm online, những người sống ở UAE và Mỹ là những người mua nhiều nhất. Năm 2023, trung bình mỗi người ở UAE tiêu 617 USD, cao hơn năm 2014 là 570%. Tại Mỹ, trung bình mỗi người tiêu 387 USD trong năm 2023, cao hơn 125% so với năm 2014.
Dường như nhiều người trong chúng ta đã có thói quen mua sắm online trong những ngày đầu đại dịch COVID.
Nhiều cửa hàng hơn, nhiều thực phẩm thiếu lành mạnh hơn, nhiều người béo phì hơn
Sự gia tăng của chuỗi các cửa hàng, bao gồm cả cửa hàng online của họ, đang thay đổi những gì chúng ta ăn.
Trong 15 năm, lượng bán thực phẩm siêu chế biến không lành mạnh tăng 10,9% ở các cửa hàng. Tại Nam Á, sự gia tăng này thậm chí còn rất nhanh. Người dân Pakistan đã mua thực phẩm thiếu lành mạnh nhiều hơn 5% mỗi năm. Ở Ấn Độ, con số này là 4% và Bangladesh 3%.
Trong 15 năm, tỉ lệ phần trăm những người béo phì trên khắp thế giới tăng từ 18,2% đến 23,7%. Ở các quốc gia có chuỗi các cửa hàng gia tăng lớn nhất thì số lượng người béo phì cũng gia tăng nhảy vọt. Lào là một ví dụ. Số lượng các cửa hàng đã gia tăng 15% mỗi năm kể từ năm 2009 trong khi tỉ lệ phần trăm người béo phì tăng gấp đôi từ năm 2009 đến 2023.
Trong hầu hết các quốc gia, béo phì đều gia tăng. Tại Australia, thừa cân và béo phì đã vượt qua thuốc lá về gánh nặng bệnh tật.
Thực phẩm siêu chế biến
Chuỗi các cửa hàng bán một chuỗi thực phẩm chế biến được đóng gói với lượng đường, chất béo và muối cao có thể gây hại cho sức khỏe. Một nghiên cứu về thực phẩm và đồ uống ở siêu thị từ 12 quốc gia chứng tỏ số lượng lớn các mặt hàng này được phân loại không lành mạnh. Sự gia tăng nhanh chóng của chuỗi cửa hàng tại các quốc gia thu nhập trung bình và thấp, đã cảnh báo những thực phẩm ít lành mạnh nhất cũng được thấy ở các siêu thị ở các quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc và Chile.
Khuyến mãi khủng
Các chuỗi cửa hàng thường có khuyến mãi khủng thực phẩm thiếu lành mạnh, bao gồm giảm giá, quảng cáo trên các tờ rơi, trên truyền hình và mạng xã hội, và được đặt ở những nơi dễ thấy tại điểm thu ngân, lối đi. Nhiều nghiên cứu cho thấy điều đó đã diễn ra ở Bỉ, Ireland và 12 quốc gia khác.
Trên mạng, những thực phẩm thiếu lành mạnh thường xuyên được khuyến mại (với giảm giá và hiển thị nổi bật hơn) so với thực phẩm lành mạnh. Ví dụ trung bình ít nhất một phần ba sản phẩm đồ ăn được hiển thị nổi bật ở các trang web siêu thị Australia đều thiếu lành mạnh.
Quyền lớn hơn
So với các cửa hàng nhỏ, chuỗi các cửa hàng tiện lợi lớn trên toàn cầu có ảnh hưởng lớn hơn trong quyết định về giá cả và mặt hàng.
Do đó, họ có thể kiểm soát chuỗi cung cấp, thường trở thành đối tác vơi các nhà sản xuất thực phẩm siêu chế biến, thực phẩm đóng gói thiếu lành mạnh đa quốc gia.
Chúng ta có thể làm gì?
Có nhiều nhân tố xã hội, chính trị, văn hóa và kinh tế đóng góp vào sự gia tăng của béo phí toàn cầu. Nhiều nhân tố trong đó liên quan đến giá cả, sự sẵn sàng và khuyến mại thực phẩm trong các cửa hàng bán lẻ và cách ngành công nghiệp bán lẻ được cấu trúc.
Do vậy đây là thời điểm để các chính phủ và các nhà bán lẻ cùng ngồi lại và bắt đầu tạo ra những thay đổi với nơi bán và cách chúng ta mua sắm thực phẩm.
Một số quốc gia đang sẵn sàng bắt đầu hành động. Tại Anh, luật pháp đã ngăn đặt các thực phẩm thiếu lành mạnh ở các điểm nổi bật như quầy mua sắm và hành lang. Từ tháng 10/2025, các ràng buộc lên khuyến mại giá cả của các thực phẩm thiếu lành mạnh như “mua một tặng một” sẽ có hiệu lực.
Ngoài ra cũng có những điều mà các nhà bán lẻ có thể làm. Ở Nauy, một chuỗi của hàng lớn tạo ra một cuộc vận động về thực phẩm lành mạnh toàn diện nhiều năm trước, bao gồm gia tăng số lượng và sự nổi bật về hiển thị của thực phẩm lành mạnh và giảm giá hoa quả, rau cỏ. Điều này dẫn đến việc tăng 42% lượng rau và 25% hoa quả được bán từ năm 2012 đến năm 2020.
Nhưng phần nhiều các chuỗi của hàng vẫn chưa làm đủ mức để ưu tiên cho dinh dưỡng và sức khỏe của khách hàng như các siêu thị phục vụ người có thu nhập thấp ở Mỹ. Ở Anh, cũng có một số tiến triển hứa hẹn ở một số nhà bán lẻ siêu thị.
Đây chính là thời điểm tạo ra các môi trường bán lẻ thực phẩm lành mạnh hơn, hỗ trợ các chế độ ăn đủ dinh dưỡng và giúp đảo ngược tỉ lệ người béo phì đang gia tăng.
Thanh Hương dịch từ “Global food retail environments are increasingly dominated by large chains and linked to the rising prevalence of obesity”, Nature Food.
Nguồn: http://nature.com/articles/s43016-025-01134-x
