Con người đang tàn phá đa dạng sinh học

Đa dạng sinh học đang bị đe dọa nghiêm trọng khi nhiều loài động thực vật trên toàn thế giới đang dần biến mất, và con người là nguyên nhân chính.

Nhằm đánh giá đầy đủ mức độ can thiệp của con người vào tự nhiên và liệu những tác động này có hiện diện trên toàn cầu và trong tất cả các nhóm sinh vật hay không, nhóm nhà khoa học từ Viện Khoa học và Công nghệ Thủy sinh Liên bang Thụy Sĩ (Eawag) và ĐH Zurich đã tổng hợp dữ liệu từ khoảng 2.100 nghiên cứu, so sánh đa dạng sinh học tại gần 50.000 địa điểm bị ảnh hưởng bởi con người với cùng số lượng địa điểm tham chiếu không bị ảnh hưởng. Được công bố trên Nature, đây là một trong những nghiên cứu quy mô lớn nhất từng được thực hiện về chủ đề này.

Nghiên cứu tập trung vào các môi trường trên cạn, nước ngọt và biển trên toàn thế giới, và bao gồm tất cả các nhóm sinh vật, từ vi sinh vật, nấm cho đến thực vật, động vật không xương sống, cá, chim và động vật có vú.

“Chúng tôi đã phân tích tác động của năm yếu tố chính do con người gây ra đối với đa dạng sinh học: thay đổi môi trường sống, khai thác trực tiếp như săn bắn hoặc đánh bắt, biến đổi khí hậu, ô nhiễm và loài xâm lấn”, TS. François Keck, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại ĐH Zurich và tác giả chính của nghiên cứu, cho biết. “Kết quả cho thấy cả năm yếu tố này đều có tác động mạnh đến đa dạng sinh học toàn cầu, trong tất cả các nhóm sinh vật và trong mọi hệ sinh thái”.

Trung bình, số lượng loài tại các địa điểm bị ảnh hưởng thấp hơn gần 20% so với các địa điểm không bị ảnh hưởng. Mức độ suy giảm loài nghiêm trọng nhất trên khắp các vùng sinh địa lý được ghi nhận ở các loài có xương sống như bò sát, lưỡng cư và động vật có vú. Quần thể của chúng thường nhỏ hơn nhiều so với động vật không xương sống, làm tăng khả năng tuyệt chủng.

Áp lực của con người còn đang làm thay đổi thành phần của các cộng đồng loài – khía cạnh quan trọng thứ hai của đa dạng sinh học sau số lượng loài. Ví dụ, ở các vùng núi cao, các loài thực vật chuyên biệt có nguy cơ bị thay thế bởi các loài từ vùng thấp khi khí hậu ấm lên. Trong một số trường hợp, số lượng loài tại một điểm có thể giữ nguyên nhưng đa dạng sinh học và chức năng hệ sinh thái vẫn sẽ bị ảnh hưởng. Những thay đổi lớn nhất trong cộng đồng loài được quan sát ở vi sinh vật và nấm, có thể do các sinh vật này có vòng đời ngắn và khả năng phân tán cao nên phản ứng nhanh hơn.

Ô nhiễm môi trường và thay đổi môi trường sống có tác động tiêu cực đặc biệt lớn đến cả số lượng loài và thành phần cộng đồng loài. Thay đổi môi trường sống thường rất nghiêm trọng, ví dụ như khi con người chặt phá rừng hoặc san bằng đồng cỏ. Ô nhiễm, dù là tình cờ hay cố ý, đều đưa các chất mới vào môi trường sống, phá hủy hoặc làm suy yếu sinh vật trong đó.

Khía cạnh thứ ba của đa dạng sinh học được khảo sát là tính đồng nhất – tức mức độ tương đồng của các cộng đồng loài tại các địa điểm khác nhau. Ví dụ, nông nghiệp quy mô lớn, thâm canh có xu hướng làm cho cảnh quan đồng nhất hơn và các cộng đồng loài trở nên giống nhau hơn. Kết quả tổng hợp cho thấy một số nghiên cứu chỉ ra xu hướng đồng nhất rất rõ rệt, trong khi những nghiên cứu khác cho thấy xu hướng cộng đồng loài trở nên đa dạng hơn, đặc biệt ở cấp độ địa phương.

Tuy nhiên, xu hướng sau không hẳn là dấu hiệu tích cực. Các nhà nghiên cứu suy đoán sự đa dạng gia tăng này có thể chỉ là một hiệu ứng tạm thời trong các môi trường bị tác động nặng. “Ảnh hưởng của con người đôi khi mạnh đến mức có dấu hiệu cho thấy khả năng sụp đổ hoàn toàn của các cộng đồng loài,” GS. Florian Altermatt, chuyên gia sinh thái học thủy sinh tại ĐH Zurich và trưởng nhóm nghiên cứu tại Eawag, cảnh báo.

Nghiên cứu cho thấy những thay đổi về đa dạng sinh học không nên chỉ dựa trên sự thay đổi về số lượng loài. Những phát hiện này cũng có thể được dùng làm cơ sở tham chiếu cho các nghiên cứu và nỗ lực bảo tồn trong tương lai.

Trà My dịch từ ĐH Zurich

Nguồn: https://www.news.uzh.ch/en/articles/media/2025/biodiversity-loss.html