Đốt hương tại nhà có thể làm tăng nồng độ PM2.5 gấp gần 5 lần
Bụi mịn PM2.5 là một trong những mối quan ngại sức khỏe lớn của người dân Việt Nam. Trẻ em là một trong những nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất do hệ hô hấp và miễn dịch còn non yếu, dễ bị PM2.5 “tấn công” trực tiếp. Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Environmental Research phát hiện học sinh THCS ở TP. Hồ Chí Minh đang tiếp xúc với nồng độ bụi mịn PM2.5 cao hơn nhiều lần mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ngay khi tham gia những hoạt động quen thuộc hằng ngày như học tập tại trường, đi học bằng xe máy hay ăn hàng rong.
Nghiên cứu do các nhà khoa học Việt Nam và Nhật Bản thực hiện đã theo dõi 64 học sinh 11 – 12 tuổi tại hai trường THCS ở quận Bình Tân và huyện Bình Chánh, TP. Hồ Chí Minh (theo phân chia đơn vị hành chính trước ngày 1/7/2025) trong hai ngày liên tiếp. Mỗi em được trang bị thiết bị cảm biến PM2.5 cá nhân AirBeam3 để đo nồng độ PM2.5 theo thời gian thực và ghi lại nhật ký hoạt động hằng ngày của bản thân.
Kết quả cho thấy nồng độ PM2.5 trong 24 giờ mà học sinh tiếp xúc có giá trị trung vị là 25 μg/m³, cao hơn gần gấp đôi ngưỡng khuyến nghị mới của WHO là 15 μg/m³. Hai khoảng thời gian trong ngày có nồng độ PM2.5 cao nhất rơi vào 6 – 7h sáng và 18 – 20h30 tối, trùng với thời điểm giao thông đông đúc nhất.
Mặc dù các em được khảo sát dành hơn 88% thời gian trong nhà, nhưng nhà và lớp học cũng được phát hiện có nồng độ PM2.5 ở mức độ không tốt cho sức khỏe. Đặc biệt, việc đốt hương tại nhà có thể làm nồng độ PM2.5 đạt mức trung vị 71,1 μg/m³, trong đó giá trị cao nhất được ghi nhận lên tới 668 μg/m³. Đây là hoạt động gây ra nồng độ PM2.5 lớn nhất, kể cả trong nhà hay ngoài trời. Ngoài ra, nồng độ PM2.5 trong lớp học có mức trung vị là 36,7 μg/m³, có thể do bụi phấn, thông gió kém và bụi đường lọt vào lớp.
Với các hoạt động ở ngoài trời, ăn hàng rong ngoài vỉa hè, thường diễn ra gần khu vực giao thông đông đúc, làm trẻ tiếp xúc với nồng độ PM2.5 ở mức trung vị là 48 μg/m³, trong khi học bằng xe máy là 38 μg/m³, cao hơn đi bộ (31 μg/m³) hoặc đạp xe (37 μg/m³).
Các mô hình phân tích thống kê cho thấy đốt hương làm tăng mức phơi nhiễm PM2.5 thêm 28,9%, ăn hàng rong tăng 21,2%, và đi lại trên đường (đặc biệt bằng xe máy) tăng 21,1% so với thời điểm không thực hiện các hoạt động này. Trẻ đi xe máy hàng ngày có mức phơi nhiễm cao hơn 13,9% so với các em sử dụng phương tiện khác.
Học sinh tại quận Bình Tân, khu vực đô thị đông dân, có mức phơi nhiễm PM2.5 gần gấp 3 lần học sinh ở huyện Bình Chánh, có thể do mật độ dân cư và giao thông dày đặc cũng như khả năng phát tán bụi kém do nhà cửa san sát. Ngược lại, học sinh ở huyện ngoại ô lại chịu ảnh hưởng từ khói đốt ngoài trời, bụi đường và khói xe tải trên các tuyến đường lớn.
Nghiên cứu khuyến nghị một loạt biện pháp trước mắt và dài hạn để bảo vệ học sinh trước những nguy cơ từ PM2.5, bao gồm giảm đốt nhang và khói bếp, tăng cường thông gió hoặc sử dụng máy lọc không khí trong nhà và lớp học. Cần có biện pháp khuyến khích các hình thức di chuyển “xanh” hơn, như đi bộ, đi xe đạp hoặc dùng phương tiện công cộng thay vì xe máy, cũng như quy hoạch lại các khu bán hàng rong ra xa khu vực giao thông đông đúc và khuyến khích dùng nhiên liệu sạch khi nấu nướng. Về lâu dài, nhóm tác giả cho rằng TP. Hồ Chí Minh cần các chính sách đô thị xanh hơn: tăng không gian công cộng, đầu tư vào phương tiện công cộng và hạ tầng cho người đi bộ, từ đó giảm phát thải giao thông và cải thiện chất lượng không khí.
Nghiên cứu do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ thông qua chương trình LASER PULSE (Hỗ trợ dài hạn và các dịch vụ dành cho nghiên cứu: Hợp tác thúc đẩy cơ chế giải pháp do các đại học dẫn dắt), và là một trong những nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam đo mức độ phơi nhiễm PM2.5 cá nhân theo thời gian thực ở trẻ em.
Nguyễn Long
