Giáo sư Vật lý thiên văn Nguyễn Quang Riệu qua đời ở tuổi 89
Người thân của GS. Nguyễn Quang Riệu cho biết, ông đã từ trần tối ngày 5/1 theo giờ Pháp. Là một nhà khoa học thành danh trong môi trường quốc tế, ông thường xuyên về nước tham gia phát triển và phổ biến ngành vật lý thiên văn và vật lý môi trường.
GS. Nguyễn Quang Riệu, sinh năm 1932 tại Hải Phòng, là nhà vật lý thiên văn Việt kiều định cư tại Pháp. Ông là con cả trong một gia đình có ba anh em trai sau này đều trở thành những nhà khoa học tên tuổi như Nguyễn Quang Quyền (sinh năm 1934) nhà giải phẫu học và nhân trắc học và Nguyễn Quý Đạo (sinh năm 1937) nhà hóa học.
Du học Pháp từ năm 18 tuổi, ông trở thành Giáo sư-Tiến sĩ tại Đại học Sorbonne và giữ chức Giám đốc nghiên cứu tại Đài Thiên văn Paris. Ông cũng là Giám đốc Nghiên cứu Danh dự của Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu khoa học Pháp CNRS. Năm 1973, ông nhận giải thưởng của Viện Hàn lâm Khoa học Pháp sau khi phát hiện và xác định chính xác vị trí xảy ra vụ nổ trong chòm sao Thiên Nga và sau đó được đặt tên là Cygnus X3. Phát hiện của ông được tạp chí Nature dành toàn bộ một số để giới thiệu. Với phát hiện thiên văn quan trọng này, ông được nhiều đài thiên văn và trường đại học trên thế giới mời đến thuyết giảng.
Từ năm 1976, ông thường xuyên về nước tham gia phát triển và phổ biến ngành vật lý thiên văn và vật lý môi trường tại Đại học Quốc gia Hà Nội. Đây là chương trình do ông tự khởi xướng, kết hợp giữa Đài Thiên văn Paris, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Pierre và Marie Curie (Paris) với sự tham gia của Hội Thiên văn Quốc tế. Không chỉ vận động nhiều nhà khoa học nước ngoài cùng về thỉnh giảng, ông còn là người đứng ra xin tài trợ học bổng của Chính phủ Pháp cho nhiều sinh viên Việt Nam và hướng dẫn họ làm luận án tiến sĩ tại Pháp.
Vào thời điểm diễn ra hiện tượng nhật thực toàn phần ngày 25/10/1995 tại Việt Nam, GS Nguyễn Quang Riệu được Bộ Ngoại giao Pháp cấp kinh phí để xây và mua thiết bị thiên văn mang về Việt Nam. Sau đó, ông đề nghị để lại thiết bị tại Đại học Quốc gia Hà Nội và Đài thiên văn Phủ Liễn (Kiến An, Hải Phòng), giúp sinh viên thực tập quan sát bầu trời. Cũng trong dịp này, cùng với Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường Việt Nam, ông tham gia tổ chức một hội thảo quốc tế với mục đích giải thích những hiện tượng thiên nhiên.
Trong cuộc đời của mình, GS. Nguyễn Quang Riệu đã công bố hơn 150 công trình khoa học về vật lý thiên văn, đặc biệt trong lĩnh vực thiên văn vô tuyến, trên các tạp chí nổi tiếng; và viết nhiều sách chuyên ngành cũng như sách phổ biến khoa học bằng tiếng nước ngoài và tiếng Việt. Cùng với GS Trịnh Xuân Thuận, GS Nguyễn Quang Riệu được coi là một trong số rất ít nhà khoa học gốc Việt trên thế giới không ngại dấn thân và đạt được những thành công trong ngành thiên văn học. Ông cũng là một trong những nhà khoa học quan tâm vun đắp đam mê đối với môn thiên văn học cho nhiều bạn trẻ Việt Nam. Một số cuốn sách nhằm mục tiêu gợi mở trí tò mò và sự ham hiểu biết của độc giả đại chúng của ông đã đượcxuất bản như “Vũ trụ – phòng thí nghiệm thiên nhiên vĩ đại”, “Lang thang trên dải Ngân Hà”, “Sông Ngân khi tỏ khi mờ”, “Bầu trời tuổi thơ”. Ngoài ra, ông còn tham gia soạn một cuốn giáo trình chuyên ngành thiên văn vật lý song ngữ Việt-Anh dành cho sinh viên trong nước.
Với những đóng góp ý nghĩa cho nền khoa học tại quê nhà, ông đã được trao tặng Giải thưởng Vinh danh nước Việt (năm 2004) và Kỷ niệm chương của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (năm 2006).
