Năng lượng nguyên tử trong giải quyết các vấn đề cấp bách
Từ ngày 15 đến 19/9/2025, Cơ quan Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA) tổ chức Đại hội đồng IAEA lần thứ 69. Dưới đây là một phần bài phát biểu của Tổng Giám đốc Rafael Mariano Grossi, trong Khóa họp thường kỳ lần thứ 69 của Hội nghị toàn thể IAEA.
Đáp ứng nhu cầu năng lượng
“Khắp mọi nơi tôi đến, tôi thấy mọi người trao đổi về nhu cầu năng lượng hạt nhân. Ở châu Phi, châu Âu, châu Mỹ và châu Á, nhu cầu này đang ngày càng tăng.
Vậy làm thế nào để tài trợ cho một nhà máy điện hạt nhân? Các công cụ pháp lý và thể chế quản lý cần thiết là gì? Khi nào các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) sẽ có mặt trên thị trường? Đây là một số câu hỏi mà chúng tôi phải đối mặt hằng ngày, không chỉ vì IAEA là trung tâm hạt nhân toàn cầu mà còn vì việc xây dựng năng lực hạt nhân không đơn giản như việc bật công tắc đèn.
Dưới đây là ba chìa khóa hàng đầu để khai phá năng lực hạt nhân toàn cầu: Các quốc gia mới nổi cần được hỗ trợ; quy định phải thích ứng; và cần phải có nguồn tài chính. Trong cả ba lĩnh vực này, IAEA đang nỗ lực hết mình.
Hiện nay, gần 40 quốc gia đang ở các giai đoạn phát triển khác nhau, từ việc thực hiện các nghiên cứu ban đầu đến việc xây dựng các nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. Hơn 20 quốc gia khác đang nghiên cứu điện hạt nhân như một phần trong cơ cấu năng lượng tương lai của mình. Phương pháp tiếp cận theo cột mốc của IAEA vẫn là tiêu chuẩn vàng khi phát triển một chương trình hạt nhân mới.
Trong năm qua, chúng tôi đã thực hiện các chuyến công tác Đánh giá Cơ sở hạ tầng Hạt nhân Tích hợp tiếp theo tại Philippines và Sri Lanka. Năm tới, chúng tôi đang lên kế hoạch cho các chuyến công tác bổ sung khi những quốc gia mới tham gia, bao gồm Bangladesh và Thổ Nhĩ Kỳ, đang tìm cách đưa vào vận hành các lò phản ứng điện hạt nhân đầu tiên của họ.
Điều quan trọng hơn nữa đối với sứ mệnh của IAEA là đảm bảo các nước đang phát triển không bị bỏ lại phía sau. Trong nhiều tháng qua, tôi đã trao đổi với các ngân hàng phát triển và các tổ chức tài chính quốc tế về việc người dân và chính phủ mà chúng tôi – và họ – phục vụ – mong muốn có năng lượng hạt nhân. Hầu hết các quốc gia đang tích cực xem xét bổ sung năng lượng hạt nhân vào cơ cấu năng lượng của mình đều đến từ các nước đang phát triển, nhiều nước trong số đó đến từ châu Phi.
Năng lượng hạt nhân toàn cầu phụ thuộc vào sự chấp nhận của địa phương – trên thực tế, giấy phép xã hội là giấy phép đầu tiên để vận hành. Gần đây, Hội nghị quốc tế đầu tiên của chúng tôi về Sự tham gia của các Bên liên quan trong Chương trình Điện hạt nhân đã quy tụ gần 900 đại biểu, bao gồm các thị trưởng từ các cộng đồng có nhà máy điện hạt nhân. Không ai có thể diễn đạt rõ ràng hơn về ý nghĩa của việc sở hữu một nhà máy điện hạt nhân hoặc các cơ sở liên quan ngay trong khu vực mình sinh sống.
Những ứng dụng phi năng lượng
Ung thư là một cuộc khủng hoảng đang diễn ra ở nhiều nước đang phát triển. Đó là cuộc khủng hoảng đối với những đứa trẻ mắc ung thư. Đó là cuộc khủng hoảng đối với những bậc cha mẹ. Đó là cuộc khủng hoảng đối với các y tá và bác sĩ không thể chẩn đoán bệnh vì họ không có máy xạ trị. Đó là cuộc khủng hoảng đối với những cộng đồng mà những người bệnh nặng buộc phải ở trong bệnh viện thay vì sống đời bình thường. Cuối cùng, ung thư là cuộc khủng hoảng đối với những quốc gia mà sự tiến bộ đang bị kìm hãm bởi sự rút ngắn tuổi thọ, hệ thống y tế bị đẩy đến bờ vực thẳm và nền kinh tế bị suy yếu.
Tôi tin rằng những gì đang được thực hiện vẫn chưa đủ và IAEA có thể là chất xúc tác để làm nhiều hơn nữa. Việc khởi động sáng kiến Ray of Hopes của chúng tôi ba năm trước đã chứng minh điều đó là đúng, trên cả hai phương diện. Nó đã chứng minh rằng IAEA có thể là chất xúc tác cho những tiến bộ thực sự và đáng kể trong việc chăm sóc ung thư. Thông qua Ray of Hopes, những hành động cụ thể đã được thực hiện tại 40 quốc gia: bệnh viện đã được xây dựng, máy xạ trị được trang bị, các nhà vật lý được đào tạo và nhiều sinh mạng đã được cứu sống.
Hành tinh của chúng ta là ngôi nhà chung tuyệt đẹp, và KH&CN hạt nhân là những công cụ vô cùng hiệu quả mà chúng ta có thể sử dụng để phục vụ ngôi nhà của mình và những người sống ở đó.
Atoms4Food cung cấp các giải pháp được thiết kế riêng nhằm tăng cường an ninh lương thực, hỗ trợ an toàn thực phẩm và dinh dưỡng, đồng thời giảm thiểu áp lực của nông nghiệp lên môi trường. Sáng kiến chung này giữa IAEA và Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO) đang hỗ trợ việc sử dụng chiếu xạ để tạo ra các giống cây trồng có nhiều sức chống chịu điều kiện khắc nghiệt của môi trường hơn như chuối, cao lương, lúa và sắn. Sáng kiến cũng giúp các cộng đồng quản lý tốt hơn nguồn nước quý giá của họ bằng các kỹ thuật như thủy văn đồng vị. Sáng kiến cũng giúp nông dân sử dụng Kỹ thuật diệt dục côn trùng thân thiện với môi trường để chống lại các loài gây hại như ruồi giấm và sâu đục thân.
…Vi nhựa ở khắp mọi nơi. Chúng ta không thể thoát khỏi chúng – chúng ta hít phải chúng, chúng ta ăn chúng, chúng ta bơi trong chúng, và các sinh vật sống chung với chúng ta cũng vậy. Đối với một nguồn ô nhiễm phổ biến như vậy, chúng ta biết quá ít về cách vi nhựa di chuyển qua hệ sinh thái của chúng ta và tác động của chúng. NUTEC Plastics áp dụng cách tiếp cận hai hướng để giải quyết ô nhiễm nhựa. Hướng thứ nhất hỗ trợ 100 quốc gia thành viên mong muốn sử dụng công nghệ như quang phổ hồng ngoại để theo dõi và mô tả ô nhiễm vi nhựa trên biển, từ vùng ven biển châu Phi đến Quần đảo Galapagos. Hướng thứ hai hỗ trợ 52 quốc gia thành viên, bao gồm Argentina, Indonesia, Malaysia và Philippines, những quốc gia muốn sử dụng công nghệ hỗ trợ bức xạ để tái chế rác thải nhựa thành các sản phẩm có giá trị như vật liệu xây dựng.
Tôi không nghĩ bất kỳ ai trong chúng ta muốn quay lại thời kỳ thế giới bị phong tỏa vì COVID. Đó là lý do tại sao chúng tôi đã triển khai Chương trình Hành động tích hợp phòng chống bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người, hay ZODIAC, trong bối cảnh đại dịch gần đây nhất, ngay cả khi chúng tôi đang triển khai chương trình ứng phó khẩn cấp lớn nhất trong lịch sử Cơ quan. Kể từ đó, ZODIAC đã cải thiện khả năng sẵn sàng của các quốc gia trên toàn thế giới. 129 phòng thí nghiệm quốc gia đã tham gia mạng lưới ZODIAC, và 151 quốc gia thành viên đã chỉ định một điều phối viên quốc gia. Ngày càng có nhiều mầm bệnh có khả năng tàn phá đang được xác định, và nền tảng iVetNet hiện đang theo dõi dữ liệu từ hơn 2.400 tổ chức.
Những phát triển mới
Trí tuệ nhân tạo và Học máy đang trao cho mỗi chúng ta cơ hội kiến tạo tương lai mà chúng ta mong muốn. Chưa bao giờ trí tò mò và trí tưởng tượng lại có những công cụ mạnh mẽ đến thế. Nhưng những công cụ đó tiêu tốn rất nhiều năng lượng, và các công ty công nghệ đang xây dựng từng trung tâm dữ liệu một đều biết điều đó. Dường như không tuần nào trôi qua mà không có một giám đốc công nghệ nào công bố một thỏa thuận năng lượng hạt nhân.
AI và năng lượng hạt nhân có mối quan hệ hai chiều – hạt nhân có thể cung cấp năng lượng cho các trung tâm dữ liệu AI, và AI có thể giúp cải thiện cách thức vận hành của hạt nhân. Vì vậy, vào tháng 12, IAEA sẽ kết nối ngành hạt nhân và ngành công nghệ trong Hội nghị chuyên đề quốc tế đầu tiên về Trí tuệ nhân tạo và Năng lượng hạt nhân.
Một lý do khác để hy vọng về tương lai là năng lượng nhiệt hạch hiện đang bước vào chặng đường tiếp theo của hành trình dài. Vốn tư nhân và các chương trình công đang đẩy nhanh tiến độ hướng tới các nhà máy trình diễn, và tôi tin chắc rằng hầu hết chúng ta KH&CN sẽ có thể chứng kiến nhà máy năng lượng nhiệt hạch thương mại đầu tiên truyền xung điện đầu tiên vào lưới điện”.
