Nghiên cứu mới tiết lộ cách người khiếm thị diễn đạt những khái niệm không cần thị giác
Những người khiếm thị bẩm sinh nói về thế giới xung quanh họ cũng có thể tốt như những người mắt sáng, thậm chsi ngay cả khi họ muốn nói về những điều mình chưa từng thấy, ví dụ như màu sắc.
Không chỉ có ngôn ngữ mới có thể nói lên được các khái niệm đó. Một cách tự nhiên, chúng ta có thể chuyển động đôi tay mình và phác họa cách diễn đạt ý tưởng. Một nghiên cứu mới khám phá một câu hỏi hấp dẫn “Nếu chưa bao giờ thấy được một hành động, bạn vẫn có thể sử dụng chúng chứ – và nếu có thì như thế nào?”.
Tay chuyển động, mắt nhắm lại
Một nhóm nghiên cứu tại Viện Tâm lý học ngôn ngữ Max Planck đã thiết kế một nghiên cứu tìm hiểu việc liệu người khiếm thị có hành động như người mắt sáng khi nói chuyện về thế giới và cách trải nghiệm giác quan độc đáo của họ có thể ảnh hưởng đến cách họ biểu đạt các dạng khái niệm khác nhau như thế nào.
Trong nghiên cứu mới mẻ này, những người khiếm thị và người mắt sáng được hỏi cách thể hiện hai nhiệm vụ. Đầu tiên, họ nghe thấy một từ – như ‘cái bút’ hoặc ‘cây cầu’ – và có sáu giây để sử dụng các động tác tái hiện nó. Thứ hai, họ điểm các đặc điểm của những từ tương tự khi viết. Các nhiệm vụ này gồm 60 khái niệm, bao gồm các vật thể có thể thao tác (như bút, thìa), các vật thể không thể thao tác (ví dụ cây cầu), và động vật (ví dụ sư tử).
Bằng việc kết hợp cử chỉ và ngôn ngữ, các nghiên cứu hướng tới mục đích hiểu việc liệu chỉ ngôn ngữ có đủ để định hình việc sử dụng cử chỉ không, hay liệu trải nghiệm thị giác đóng vai trò chính.
Những phát hiện chính: trải nghiệm định hình biểu đạt
Nghiên cứu đã khám phá ra nhiều thông tin:
- Những người khiếm thị có cử chỉ ít hơn so với người mắt sáng khi tái hiện các vật thể mà họ không thể cầm nắm hoặc trực tiếp trải nghiệm – như cây cầu hoặc sư tử.
- Với các vật thể có thể thao tác thì cả hai nhóm đều có động tác tương tự nhau, thường mắc chước cách sử dụng vật thể – ví dụ như viết với “cây bút”.
- Khi lên danh sách các đặc trưng trong viết, cả hai nhóm đều có hiểu biết tương tự nhau khắc các hạng mục.
Những phát hiện này cho thấy trong khi người khiếm thị thể hiện hiểu biết mang tính khái niệm so với người mắt sáng, trải nghiệm thị giác ảnh hưởng dến cách tri thức được biểu lộ thông qua cử chỉ. Cụ thể, các khái niệm phụ thuộc vào những điều nhìn thấy từ khoảng cách xa khó tái hiện hơn.
“Đây là nghiên cứu đầu tiên cho thấy cử chỉ của người khiếm thị đã bị việc thiếu trải nghiệm thị giác định hình,” Ezgi Mamus nói. “Nó tiết lộ cách các chiến lược truyền thông thích ứng khi thiếu đi một giác quan, và nhấn mạnh vào sự ảnh hưởng qua lại đầy phức tạp của ngôn ngữ, nhận thức và biểu đạt.”
Các gợi ý về mặt xã hội của nghiên cứu này rất rộng lớn. Bằng việc hiểu cách con người có những trải nghiệm nhận thức khác nhau truyền đạt, chúng ta có thể cải thiện việc giảng dạy, khả năng tiếp cận các công cụ,và những công nghệ hỗ trợ. Nghiên cứu này cũng có những gợi ý tiềm năng về phát triển các hệ AI tạo ra hoặc diễn giải cử chỉ theo cách giống người hơn – khiến cho cử chỉ của người mắt sáng có thể được người khiếm thị đón nhận và cải thiện việc truyền đạt khắp vô số nhóm sử dụng.
Thanh Đức dịch từ Viện Max Planck
