Nobel Y sinh với ba nhà khoa học tiết lộ bí mật của điều hòa hệ miễn dịch
Mary Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi đã khám phá ra các tế bào bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tự miễn.
Mary Brunkow, nhà sinh học phân tử tại Viện nghiên cứu Sinh học hệ thống ở Seattle, Washington, Fred Ramsdell, một cố vấn khoa học tại công ty Sonoma Biotherapeutics ở Bainbridge Island, Washington và nhà miễn dịch học Shimon Sakaguchi ở ĐH Osaka tại Suita, Nhật Bản cùng chia sẻ giải thưởng trị giá 11 triệu krona Thụy Điển (tương đương 1 triệu USD) “bởi những khám phá liên quan đến sự dung nạp miễn dịch ngoại vi”.
Bộ ba “đã đem lại hiểu biết cơ bản về cách hệ miễn dịch được vận hành”, thành viên Ủy ban Nobel Marie Wahren-Herlenius, một nhà nghiên cứu thấp khớp tại Viện Karolinska ở Stockholm, nói tại buổi họp báo về giải thưởng. Khám phá của họ giúp giải thích “cách chúng ta kiểm soát hệ miễn dịch của mình, nhờ đó chúng ta có thể chiến đấu chống lại mọi vi khuẩn và vẫn tránh được bệnh tự miễn”.
Vào năm 1995, Sakaguchi khám phá ra một dạng tế bào chữ T chưa từng biết đến trước đây – gọi là các tế bào T điều hòa. Các tế bào hiếm này đóng vai trò như cái chốt chặn cốt lõi trong hệ miễn dịch – ức chế nó và ngăn cho nó khỏi bị xâm nhập từ bên ngoài.
Trong các thí nghiệm sử dụng một loại chỉ thị sinh học cho các tế bào T điều hòa, Sakaguchi đã chứng tỏ là những con chuột thiếu các tế bào này phát triển các điều kiện tự miễn của tuyến giáp, tụy và một số nội quan khác.
Samantha Bucktrout, một nhà miễn dịch học ở Greywolf Therapeutics, Oxford, Anh từng làm việc với Ramsdell, ví những tế bào ngày với một lực lượng bảo vệ tinh nhuệ, dẫu chỉ chiếm từ 1 đến 2% trong số lượng các tế bào T nhưng có ảnh hưởng rất lớn đến việc “giữ cho mọi thứ trật tự”. Tại vị trí của phản hồi miễn dịch trong cơ thể, chúng đến và “đóng toàn bộ mọi thứ lại”, cô nói. “Chúng thực sự làm sạch mọi thứ và phá hủy mọi viêm nhiễm một cách hiệu quả.”
Khám phá này cho phép các nhà nghiên cứu, lần đầu tiên, phân lập và tìm hiểu các tế bào T điều hòa, và những nhóm nghiên cứu khác bắt đầu nhận diện các loại khác nhau của tế bào T điều hòa với những dạng khác của các đặc tính nén miễn dịch.
Sau đó, vào năm 2001, Brunkow và Ramsdell lại phát hiện ra một đột biến gene — tên là Foxp3 – có thể là nguyên nhân dẫn dến bệnh tự miễn nguy hiểm ở chuột. họ cũng chứng tỏ là các đột biến tương đương của gene này ở người là nguyên nhân gây ra bệnh tự miễn di truyền hiếm. Vào năm 2003, các nghiên cứu tiếp theo của Sakaguchi và cộng sự chứng tỏ là Foxp3 chính là biểu hiện đặc biệt trong các tế bào T điều hòa và cần thiết cho sự phát triển của chúng.
Công trình này “thực sự thay đổi quan điểm của chúng ta về rất nhiều điều kiện và vẫn đang làm thay đổi quan điểm của chúng ta, theo Anne Pesenacker, một nhà miễn dịch học tại University College London. Khám phá ra các tế bào T điều hòa, và các chỉ thị phân tử để nhận diện chúng “đã giúp chúng ta rất nhiều trong việc hiểu về tự miễn”, cô nói. “Chúng ta mới đang bắt đầu nhìn vào cái chúng ta có thể thúc đẩy sự điều hòa này.”
Những phát hiện này đa gợi ý cho các nhà nghiên cứu khám phá xem liệu việc thúc đẩy các tế bào T có thể đem lại những cách điều trị mới cho các bệnh tự miễn hay không. Các liệu pháp giúp điều trị các điều kiện gây bệnh như tiểu đường loại 1 và rheumatoid arthritis hiện đang trong các pha thử nghiệm lâm sàng. Và một số công ty dược phẩm, bao gồm Eli Lilly của Indianapolis, Indiana, và Celgene of Summit, New Jersey, đã khai thác với các loại thuốc mô phỏng các tế bào T điều hòa.
“Hy vọng là các cách tiếp cận này sẽ hiệu quả trong mô phỏng các tế bào T điều hòa, qua đó giúp con người vượt qua các bệnh rối loạn tự miễn, hoặc có thể khiến cho việc ghép tạng trở nên ít bị ảnh hưởng bởi khả năng phá hủy của hệ miễn dịch nhằm loại bỏ cơ quan mới,” theo nhà sinh học và thành viên Ủy ban Nobel Rickard Sandberg tại cuộc họp báo về giải Y sinh. “Hiện có hơn 200 pha thử nghiệm lâm sàng đang diễn ra, vì vậy có rất nhiều nỗ lực nhưng tất nhiên vẫn còn con đường dài để đi.”
Samantha Bucktrout đánh giá “nếu không có những phát hiện ban đầu này – và tất cả những người nghiên cứu trong lĩnh vực này – chúng ta có thể sẽ không bao giờ đến được chỗ mà chúng ta có thể thảo luận về các phương pháp chữa trị,” cô nói. Cứ 10 người thì có một người có các điều kiện dẫn đến tự miễn – bao gồm tiểu đường loại 1, viêm khớp và đa xơ cứng.
Việc các tế bào T điều hòa ức chế phản hồi miễn dịch bằng rất nhiều cơ chế phân tử. Công trình của Sakaguchi bao gòm đặc điểm hóa các cơ chế khác biệt và các công cụ mà những tế bào này sử dụng, Bucktrout nói. “Chúng ta vẫn đang khám phá cách các cơ chế này vận hành,” cô cho biết thêm.
Sakaguchi là một người ôn hòa và kín đáo nhưng luôn xuất hiện ở các hội thảo, Pesenacker nói. Ông vẫn nghĩ rất nhiều về bản chất sinh học của các tế bào T. “Ông luôn luôn sắc bén trong việc kết nối các điểm khác nhau, tổng hợp tất cả các tài liệu và tiến về phía trước.
Bucktrout nói rằng Ramsdell là người “được giới khoa học yếu mến” và “tư duy rất tích cực, cởi mởi, sáng tạo” và có nhiều mối quan tâm trong khoa học. Ông yêu không khí ngoài trời, hài hước và thân thiện với mọi người, cô cho biết thêm.
Khi được hỏi về việc ăn mừng giải Nobel như thế nào, Sakaguchi nói trong một cuộc họp báo là ông lên kế hoạch đi tắm hơi thoải mái và một giấc ngủ ngon. Ông cũng có một thông điệp cho các nhà nghiên cứu trẻ “Hãy tiếp tục tiến lên phía trước, tìm con đường của mình, hãy nghiên cứu những gì mình yêu thích.”
Thanh Phương dịch từ Nature
Nguồn: doi: https://doi.org/10.1038/d41586-025-03193-3
