Tinh thần lạc quan về tương lai khởi nguồn từ quá khứ rủi ro bệnh tật
Tiến sĩ Kiều Thị Thanh Trà (Khoa Tâm lý học, trường Đại học Sư phạm TPHCM) cùng các nhà khoa học quốc tế thực hiện một dự án nghiên cứu và phát hiện ra mức độ rủi ro bệnh tật trong lịch sử đã định hình cách mọi người suy nghĩ về tương lai loài người.
Các nhà nghiên cứu đã thực hiện một cuộc khảo sát với sự tham gia của gần 19.000 người sống tại 68 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Người tham gia sẽ đánh giá chất lượng sống trung bình của toàn nhân loại trên Trái đất hiện nay và mường tượng tình hình sẽ thế nào sau 1.000 năm nữa. Nhóm nghiên cứu đã xem xét các yếu tố cá nhân như độ tuổi, giới tính và sự hài lòng với cuộc sống hiện tại cũng như một số yếu tố cấp quốc gia như tỷ lệ lưu hành mầm bệnh trong lịch sử, các chỉ số chuẩn hóa cho căng thẳng về mưa, nóng và lạnh, căng thẳng về sức khỏe, kinh tế và xã hội…
Việc đưa dữ liệu vào mô hình thống kê cho thấy, trái ngược với suy đoán của số đông, người dân sống ở những nơi từng diễn ra nhiều dịch bệnh nghiêm trọng trong quá khứ lại mang một cái nhìn lạc quan hơn về tương lai của nhân loại so với những người sống ở các khu vực có tỷ lệ bệnh tật thấp hơn trong lịch sử. Cụ thể, người dân sống ở Việt Nam, Venezuela và Angola có xu hướng dự đoán tương lai sẽ tốt hơn hiện nay. Người Mỹ phần nào lạc quan về tương lai, còn người ở Pháp, Đức, Anh và Hàn Quốc dự đoán tương lai sẽ tương tự như hiện nay. Quan trọng là, sự khác biệt về khu vực này không thể giải thích bằng các yếu tố gây căng thẳng khác bao gồm căng thẳng khí hậu, mật độ dân số hoặc các chỉ số kinh tế – xã hội chủ quan và khách quan.
Bằng chứng cho thấy, tinh thần lạc quan và suy nghĩ tích cực giúp bảo vệ chúng ta khỏi nhiều căn bệnh, như bệnh tim mạch và một số bệnh tâm thần, cũng như ảnh hưởng khá lớn trong việc nâng cao khả năng phục hồi sau mắc bệnh. Và không chỉ tác động tích cực với cá nhân, tinh thần lạc quan về tương lai còn nâng cao khả năng thích ứng của tập thể trong việc giảm thiểu tỷ lệ lây nhiễm thực tế khi cần thiết.
Ví dụ, trong đại dịch COVID-19: những người trực tiếp chữa trị, chăm sóc cho bệnh nhân như các bác sĩ và điều dưỡng nếu có mức độ lạc quan cao thì họ ít có nguy cơ thấy kiệt sức và chán nản hơn những người đồng nghiệp không lạc quan bằng, theo nghiên cứu trước đây. Hơn nữa, trong một số bối cảnh nhất định, tư duy tích cực có thể giúp quần thể dân cư có sức kiên trì bất chấp nguy cơ mắc bệnh cao. Đồng thời, nó còn giúp các nhóm này phản ứng hiệu quả khi đối mặt với các đợt bùng phát dịch bệnh. Do đó, những nền văn hóa tiếp tục nuôi dưỡng sự lạc quan về tương lai có thể được trang bị tốt hơn để ứng phó hiệu quả trước những rủi ro bệnh tật cao.
Mặc dù tính thực tế là một điều quan trọng, song các kết quả khảo sát chỉ ra rằng việc tin tưởng nhân loại đang đi đúng hướng có thể cải thiện sức khỏe và cuối cùng là khả năng sống sót. Nhóm nghiên cứu tin rằng quan điểm tích cực về tương lai ở các quốc gia có gánh nặng bệnh tật cao có thể là một đặc điểm thích nghi tiến hóa, bởi vì suy nghĩ một cách tích cực mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe thể chất và tinh thần. Nó giúp tăng cường sức chống chịu với bệnh tật và căng thẳng, bảo vệ chúng ta khỏi nhiều tác động bất lợi của nguy cơ bệnh tật đối với thể chất và tinh thần. Và niềm tin này có thể đã được truyền lại qua nhiều thế hệ.
Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ cách mọi người trên toàn thế giới nhìn nhận về tình hình hiện tại của nhân loại và viễn kiến về tương lai. Từ đây, chúng ta thấy rằng việc nuôi dưỡng một tinh thần lạc quan, tích cực rằng mình đang đi đúng hướng, mọi sự sẽ ổn thôi mang lại tác động tốt đẹp không chỉ với cá nhân mà còn lan tỏa trong toàn xã hội.
Phát hiện mới này góp phần vào một khối lượng lớn nghiên cứu thực nghiệm đang ngày càng tăng, cho thấy cách tâm trí con người thích nghi trước các nguy cơ sống còn, nhất là trước bệnh tật.
Kết quả nghiên cứu, được đăng trong bài báo “Beliefs about a brighter future for all humanity as an evolutionary adaptation to pathogen prevalence” trên tạp chí Personality and Individual Differences.□
Bài đăng Tia Sáng số 19/2025
