Vẻ đẹp của Tự nhiên và Tài năng của Haeckel
Tất cả nghệ thuật đều nên trở thành khoa học và nghệ thuật khoa học; thơ ca và triết học cũng nên thống nhất làm một .
Trong khoa học về sự sống, những khám phá chủ yếu của thế kỷ 19 đều liên quan đến ý tưởng về sự biến đổi. Đầu tiên là những khái niệm của Johann Wolfgang von Geothe về hình thái học và hiện tượng biến thái, sau đó là lý thuyết của Jean Baptiste Lamarck về các biến đổi tiến hóa, và những mô tả chi tiết của Karl Ernst von Baer về các tiến trình của phôi thai. Những khám phá này cũng đã đưa nghệ thuật lãng mạn đến sự cộng hưởng với những ý tưởng của Triết học Tự nhiên (2). Và tất nhiên, chính Charles Darwin đã đặt nền móng cho một sự giải thích thống nhất tất cả những ý tưởng và quan sát thực chứng này. Nhưng với tất cả những hàm ý xã hội đầy đau đớn trong lý thuyết của mình, Darwin đã cho thấy ông là một con người mang tính thực tế rất sâu sắc. Trong thời đại nữ hoàng Victoria, ông đã là một nguyên mẫu khoa học, dù theo một kiểu khác nhưng ông vẫn là một người bảo vệ kiên cường cho phẩm giá và đức hạnh (3, 4).
Ở đây, Ernst Haeckel (1834-1919), nhân vật chính trong bộ phim, khá là khác với Darwin. Haeckel, một con người tài năng cả về nghệ thuật lẫn khoa học, luôn rung động trước những khái niệm lãng mạn và khúc triết của tự nhiên. Là một nhà khoa học, ông đã mô tả hầu hết các loài Radiolaria, cùng với người bạn Gegenbaur xây dựng nên lý thuyết về hình thái học tiến hóa, đưa ra rất nhiều các khái niệm quen thuộc trong sinh học (chẳng hạn như khái niệm sinh thái học). Là một nghệ sỹ, ông đã cho ra đời rất nhiều bức tranh minh họa những sinh vật mới được phát hiện dưới biển. Cuốn sách của ông, Các Hình thái Nghệ thuật trong Tự nhiên đã trở thành một tác phẩm kinh điển, mang vẻ đẹp sâu sắc của khoa học tự nhiên. Là một triết gia và một nhà lý thuyết, Haeckel đã trở thành người đứng đầu của trường phái nhất nguyên luận, một trường phái riêng trong chủ nghĩa duy vật, cố gắng vượt qua sự phân chia giữa con người với tự nhiên – một mục tiêu mà ông cùng với cả một thế hệ các nhà thơ và nghệ sỹ lãng mạn trước đó đã luôn muốn đạt tới (6, 7).
 Haeckel đã mô tả, phân loại và vẽ minh họa hơn 3000 loài động vật nguyên sinh |
Tuy nhiên, cái nhìn về tự nhiên được đưa lên phim ảnh của thế kỷ 19 không chỉ xoay quanh những suy ngẫm của các nghệ sỹ và nhà khoa học theo cách riêng của họ. Lebrun đã cho thấy mối quan hệ tương tác giữa các nhân tố kỹ thuật, khoa học, nghệ thuật và kinh tế, cùng nhau tạo nên hình ảnh của thế kỷ cũng như những nhận thức về tự nhiên. Những nhân tố này bao gồm các thành công về mặt kỹ thuật, chẳng hạn như đường cáp xuyên Đại Tây Dương đầu tiên và sự xuất hiện những lĩnh vực nghiên cứu mới về hải dương học vật lý cũng như về sinh học biển. Bộ phim cũng kể lại cuộc thám hiểm nổi tiếng của đội tàu HMS Challenger (1872-1786) cũng như những ảnh hưởng của nó đối với khoa học. Chỉ riêng việc sưu tầm các loài động vật nguyên sinh đã khiến Haeckel bận rộn trong suốt 10 năm, trong thời gian này, ông đã thực hiện những mô tả chi tiết về hơn 3000 loài mới.
Điều đã khiến Proteus trở thành một bộ phim thực sự cuốn hút chính là cách dựng phim rất sáng tạo và giàu động tính. Trong bộ phim, Lebrun đã đặc biệt sử dụng những hình ảnh nguyên gốc của thế kỷ 19. Ông đã trình diễn những bức vẽ, những bức ảnh lịch sử, những tác phẩm hội họa cùng với những hình ảnh động, chúng làm nổi bật vẻ đẹp cuốn hút của những dạng hữu cơ sự thể hiện đầy nghệ thuật của Haeckel. Những hình ảnh này (cùng với phần âm nhạc theo chủ nghĩa tối giản của Yuval Ron) đã đem lại cảm nhận về những sức mạnh sáng tạo và biến ảo của tự nhiên.
Sức mạnh của bộ phim xuất phát từ sự gắn kết các minh họa lịch sử với lời dẫn chuyện đầy cuốn hút. Lebrun đã rất thành công trong việc lựa chọn các hình ảnh và từ ngữ để đem lại sức sống cho cái nhìn về tự nhiên của thế kỷ 19. Proteus đã trở thành một cách thức cực kỳ hiệu quả để giáo dục cũng như cuốn hút một số lớn khán giả đến với khoa học và lịch sử của nó.
Nguồn tin: Trung Dũng biên dịch
