Phương pháp thả muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia có thực sự hiệu quả?
Không dễ để xác định ảnh hưởng thật sự của biện pháp trên đối với số lượng ca bệnh sốt xuất huyết, bởi vì số ca bệnh này có chiều hướng lên xuống thất thường qua các năm.
Chương trình muỗi Thế giới – World Mosquitor Program (WMP), một tổ chức phi lợi nhuận, đã thả những con muỗi có chứa vi khuẩn Wolbachia ở Colombia. Sau một thời gian, số lượng ca nhiễm sốt xuất huyết ở 3 thành phố của Colombia đã giảm đi rõ rệt. Ở những quận nơi muỗi chứa Wolbachia được thả ra, tỉ lệ ca mắc sốt xuất huyết đã giảm đi từ 94% đến 97%.
Theo lời Katie Anders, chuyên gia dịch tễ học ở WMP và Đại học Monash ở Melbourne (Úc), “đây là lần thả muỗi chứa Wolbachia lớn nhất trên toàn cầu từ trước đến nay”.
Ander đã trình bày kết quả của phương pháp này vào ngày 22 tháng 10 vừa qua tại Hội nghị thường niên của Hội Y tế và Vệ sinh Nhiệt đới tổ chức ở Chicago, Illinois.
Hiệu ứng đến thế giới thực
Muỗi mang vi khuẩn Wolbachia hoàn toàn không phải là muỗi biến đổi gene vì không có bất cứ sự can thiệp nào vào DNA của muỗi. Thay vào đó, các nhà khoa học cho vi khuẩn Wolbachia lây nhiễm và sống cộng sinh bên trong tế bào của con vật.
Sau đó, Wolbachia được muỗi cái truyền qua trứng sang thế hệ sau, trong khi muỗi đực mang Wolbachia nếu cặp đôi với muỗi cái tự nhiên thì sẽ sinh ra trứng “ung”, do đó duy trì hiệu quả lâu dài nhờ vẫn sinh sản tự nhiên mà không làm tăng số lượng muỗi ở cộng đồng.
WMP thả những con muỗi biến đổi này lần đầu tiên là vào năm 2015, tại ở thung lũng Aburrá, Colombia. Kể từ đó, lượng muỗi được thả ra ngày càng tăng dần lên. Cuối cùng, các thành phố ở Bello, Medellín, và Itagüí với tổng diện tích là 135 km2 với 3,3 triệu dân cư đã được bao phủ hoàn toàn bởi muỗi có Wolbachia. Một khu vực được WMP coi là “giải quyết dứt điểm muỗi” khi hơn 60% số lượng muỗi địa phương có chứa Wolbachia. Mục tiêu này đã đạt được ở Bello và Itagüí. Ở Medellín, vẫn còn khoảng một nửa khu vực dân cư có muỗi chứa Wolbachia ở dưới mức trên.
Khi các nhà khoa học so sánh số ca sốt xuất hiện ở những thành phố “giải quyết dứt điểm muỗi” với số liệu của chính vùng đó 10 năm trước – khi chưa áp dụng phương pháp, tỉ lệ ca nhiễm đã giảm 95% ở Bello và Medellín, con số này ở Itagüí là 97%. Kể từ khi dự án được tiến hành, không có một đợt bùng phát sốt xuất huyết nào được ghi nhận tại khu vực này. “Tính đến giờ, họ đã có 6 năm ngăn chặn thành công sốt xuất huyết”, Anders nói, “Chúng ta bắt đầu nhìn thấy tác dụng trong thế giới thực của Wolbachia”.
Thách thức trong việc đo lường
Không dễ để xác định ảnh hưởng thật sự của biện pháp trên đối với số lượng ca bệnh sốt xuất huyết, bởi vì số ca bệnh này có chiều hướng lên xuống thất thường qua các năm. “Việc giảm các ca sốt xuất huyết ngay sau khi áp dụng biện pháp có thể đơn giản chỉ là trùng hợp”, Alex Perkins, một chuyên gia dịch tễ tại Đại học Notre Dame ở Indiana, phỏng đoán. Tuy nhiên, ông bổ sung rằng, đây vẫn là kết quả “đáng khích lệ”, và nếu như sự sụt giảm diễn ra càng lâu, thì càng có khả năng lớn chúng là kết quả từ những con muỗi mới được thả ra.
Perkin lưu ý, tiêu chuẩn vàng để đánh giá mức hiệu quả của một biện pháp y tế cộng đồng đó là áp dụng ngẫu nhiên có kiểm soát. WMP đã tiến hành một thí nghiệm tương tự tại Yoguakarta, Indonesia. Ở đây, muỗi chứa Wolbachia được thả tại một số khu vực, và các nhà khoa học đã so sánh tỉ lệ ca mắc sốt xuất huyết của những khu vực này với các khu vực khác không được thả muỗi chứa Wolbachia. Kết quả thu được cho thấy phương pháp này có thể khiến tỉ lệ ca mắc sốt xuất huyết giảm đi tận 77%. Tổ chức này đang thực hiện một thí nghiệm tương tự tai Belo Horizonte, Brazil.
WMP có ý định nhân rộng dự án này sang nhiều khu vực khác. Vào đầu năm nay, tổ chức này đã tuyên bố kế hoạch xây dựng một nhà máy ở Brazil để sản xuất các con muỗi chứa Wolbachia. Những con muỗi này sẽ được thả tại các đô thị trong vòng 10 năm tới. Tuy nhiên, WMP sẽ phải tính toán cẩn thận chiến lược thả muỗi sao cho phù hợp với điều kiện địa lý và xã hội của từng khu vực – vốn rất đa dạng và đầy phức tạp.
Anh Lưu tổng hợp
Nguồn: Dengue rates drop after release of modified mosquitoes in Colombia
Massive mosquito factory in Brazil aims to halt dengue
