Ám ảnh thừa cân có thể dẫn đến nguy cơ thừa cân trong tương lai
Một nhóm các nhà khoa học ở ĐH Y dược Huế (ĐH Huế), Viện Khoa học Tokyo, Trung tâm Khoa học não bộ RIKEN, Viện Sức khỏe công cộng Quốc gia Nhật Bản đã phát hiện ra mối liên hệ giữa nhận thức sai lệch về cân nặng và nguy cơ thừa cân đột xuất ở thanh thiếu niên Việt Nam.
Một nhóm các nhà khoa học ở ĐH Y dược Huế (ĐH Huế), Viện Khoa học Tokyo, Trung tâm Khoa học não bộ RIKEN, Viện Sức khỏe công cộng Quốc gia Nhật Bản đã phát hiện ra mối liên hệ giữa nhận thức sai lệch về cân nặng và nguy cơ thừa cân đột xuất ở thanh thiếu niên Việt Nam.
Đây là kết quả rút ra từ dữ liệu nghiên cứu đoàn hệ trong vòng ba năm về thanh thiếu niên Huế – một dạng nghiên cứu quan sát một nhóm người theo thời gian để đánh giá mối liên hệ giữa những phơi nhiễm nhất định hoặc đặc trưng và sự tiến triển của các hệ quả sức khỏe cụ thể – gồm 353 học sinh trung học phổ thông, 47% là nữ.
Các nhà nghiên cứu cho biết, béo phì ở trẻ em và trẻ vị thành viên đã trở thành một trong những thách thức sức khỏe công cộng lớn của thế giới. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hơn 390 triệu trẻ em và trẻ vị thành niên độ tuổi 5 đến 19 thừa cân vào năm 2022, trong đó 160 triệu có khả năng sẽ chung sống với béo phì. Đáng chú ý, 75% trong số này sống ở các quốc gia thu nhập trung bình và thấp. Dẫu có nhiều chiến lược khác nhau để giải quyết vấn đề béo phì nhưng kết quả lại rất khiêm tốn, khiến cho tình trạng thừa cân và béo phì tiếp tục gia tăng. Thêm vào đó, tình trạng béo phì tuổi vị thành viên lại liên quan đến rất nhiều nguy cơ tâm lý, bao gồm trầm cảm, tự ti ngoại hình, rối loạn ăn uống và những hành vi kiểm soát cân nặng không lành mạnh. Trẻ em và trẻ vị thành niên thừa cân hoặc béo phì nhiều khả năng sẽ rơi vào tình trạng thừa cân lúc trưởng thành, dẫn tới nguy cơ phát triển các bệnh không truyền nhiễm, bao gồm các bệnh tim mạch.
Tại Việt Nam, béo phì đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Sự hiện diện của trẻ thừa cân và béo phì độ tuổi 5-19 đã gia tăng từ 8,5% vào năm 2010 lên tới 19% năm 2020. Hơn một thập niên, tốc độ tăng trưởng thừa cân và béo phì của độ tuổi này đã là 8,4%.
Trong nghiên cứu của mình, các nhà khoa học quan sát thấy sự gia tăng của tình trạng thừa cân ở học sinh từ 24,6% lên tới 34,8%. Tỷ lệ thừa cân tích lũy và hằng năm sau ba năm lần lượt là 16,2% và 5 %, tương đồng với kết quả cuộc khảo sát quốc gia gần đây nhất. Xu hướng gia tăng tình trạng thừa cân ở Việt Nam và châu Á có thể do những thay đổi về lối sống nhanh chóng của học sinh đô thị, trong đó có việc chuyển sang chế độ ăn kiểu phương Tây, ăn nhiều thực phẩm chứa đường và giảm hoạt động thể chất.
Trên thực tế, gần một nửa số học sinh nhận thức sai về tình trạng cân nặng, với 38,5% đánh giá thấp và 9,3% đánh giá cao cân nặng của mình, tương tự như bạn đồng lứa trên thế giới ở Hàn Quốc, Trung Quốc, Đông Âu… Một số yếu tố về hành vi và tâm lý góp phần vào điều này là căng thẳng, không hài lòng với hình ảnh cơ thể và thói quen ăn uống…
Các nhà khoa học còn phát hiện ra mối quan hệ đáng kể giữa hiểu nhầm về cân nặng và nguy cơ phát triển thành thừa cân ở thanh thiếu niên trên thực tế. Nhiều nghiên cứu trước đây đã cho thấy, mặc dù nhiều em nhận thức mình là người thừa cân và cố gắng giảm cân nhưng về lâu dài lại có xu hướng tăng cân nhiều hơn. Nghiên cứu của các nhà khoa học Việt Nam và Nhật Bản đã xác nhận phát hiện này ở bối cảnh một quốc gia thu nhập trung bình và thấp như Việt Nam. Họ cho rằng, các em vốn đã nhận thức sai về bản thân là thừa cân sẽ có nhiều khả năng thực hiện các hành vi ăn kiêng cực đoan và các biện pháp quản lý cân nặng không lành mạnh, chẳng hạn như nhịn ăn, sử dụng thuốc giảm cân và dùng thuốc nhuận tràng. Những hành vi có hại này có thể phá vỡ quá trình trao đổi chất bình thường và dẫn đến tăng cân trở lại, cuối cùng làm tăng nguy cơ thừa cân mặc dù đã nỗ lực kiểm soát cân nặng.
Đặc biệt, các em nhận thức sai lệch về tình trạng cân nặng có nguy cơ bị thừa cân cao hơn trong khi những người đánh giá thấp tình trạng cân nặng của mình có nguy cơ thấp hơn so với những bạn cùng lứa tuổi có nhận thức chính xác về cân nặng.
Các phát hiện được nêu chi tiết trong bài báo “Body weight overestimation increases the risk of incident overweight among adolescents: Findings from a cohort study in Vietnam”, được xuất bản trên tạp chí Clinical Epidemiology and Global Health.□
Bài đăng Tia Sáng số 14/2025
