Đề xuất hướng đi mới giải thích về mặt lý thuyết một câu hỏi lớn trong thế giới lượng tử
Nằm trong chuỗi sự kiện của giới khoa học Việt Nam chào mừng kỷ niệm tròn 100 năm phát minh lý thuyết lượng tử (1925-2025), bài thuyết trình “Khả năng giải thích hiện thực vật lý khách quan của hệ lượng tử đơn hạt trong thí nghiệm giao thoa hai khe Young-Feynman” của TS. Võ Văn Thuận,chuyên gia Vật lý hạt nhân và hạt cơ bản, nguyên Viện trưởng Viện KH&KT hạt nhân (Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam) đề cập đến một câu hỏi lớn trong thế giới lượng tử: bản chất tính hiện thực đối với một hệ lượng tử tách biệt (hệ đơn hạt).
Sự kiện do Viện Bán dẫn và Vật liệu tiên tiến và Viện Công nghệ Lượng tử phối hợp với Viện Trần Nhân Tông (ĐHQG Hà Nội) phối hợp tổ chức.
Trong các thí nghiệm vi phạm bất đẳng thức Bell đoạt giải Nobel Vật lý năm 2022, người ta đã thấy hệ hai hạt vướng mắc lượng tử không thể bảo toàn tính hiện thực cục bộ. Để giải thích về bản chất tính hiện thực đối với một hệ lượng tử tách biệt (hệ đơn hạt), Feynman (năm 1965) đề xuất thí nghiệm giao thoa hai khe (thí nghiệm giả tưởng Young-Feynman) để kiểm chứng bí mật đó trong quan hệ lưỡng tính sóng-hạt. Nguyên lý bổ sung do Bohr đề xuất khẳng định rằng mỗi phương án thí nghiệm chỉ có thể cung cấp được một thông tin, hoặc về tính sóng, hoặc về tính hạt. Trên cơ sở đó, Trường phái Copenhagen suy ra: tự thân vật chất lượng tử chỉ có xác suất tồn tại trong hai dạng thức sóng hoặc hạt, không có cách nào xác định chúng có tồn tại độc lập khách quan thật sự hay không. Chỉ khi hệ thống máy đo tương tác với hạt vi mô thì vật chất lượng tử mới biểu hiện là thực thể hạt hay là sóng. Đây là kiểu hiện thực mang tính chủ quan, lệ thuộc vào hệ đo đượcsắp đặt trước theo ý định của người làm thí nghiệm. Trong cuộc tranh luận nổi tiếng với Bohr năm 1927, Einstein không chấp nhận giải thích Copenhagen và kiên định bảo vệ quan điểm duy thực.
Là người quan tâm về nền tảng cơ học lượng tử (thực nghiệm và lý thuyết hiện tượng luận), TS. Võ Văn Thuận đề xuất một hướng đi mới giải thích về mặt lý thuyết câu hỏi này trên cơ sởthí nghiệm giao thoa hai khe của hệ lượng tử photon đơn hạt chủ yếu được thực hiện tại Việt Nam. Kết quả cho phép chúng ta thu nhận được cùng lúc và trong cùng một thí nghiệm các thông tin về cả hai tính chất sóng và tính chất hạt, nhưng điều đó là sự mâu thuẫn hiển nhiên với Nguyên lý bổ sung và dẫn đến sự bác bỏ một số lập luận cơ bản của phái Copenhagen. Phát hiện mới này đòi hỏi phải công nhận tính hiện thực khách quan của một hệ lượng tử đơn hạt, qua đó có thể khắc phục những điều bất cập trong Diễn giải Copenhagen về thế giới vi mô.
