Đón đọc Tia Sáng số 6 tháng 3/2023

Dòng chảy AI, dù chưa phô hết sức mạnh của mình với thế giới, nhưng một trong những hiện thân chưa hoàn thiện của nó là ChatGPT đã đủ gây xôn xao dư luận, nổ ra các cuộc tranh cãi vô tiền khoáng hậu cũng như những lạc quan và lo ngại đan xen, chồng chéo.

Vậy rút cục điều gì làm nên sức mạnh của AI? Chúng ta có thể tận dụng sức mạnh đó để tạo ra những công cụ ảo diệu như vậy không?

Đó là lý do khiến Tia Sáng đặt một cuộc phỏng vấn với PGS. TS Lê Minh Hà, Giám đốc điều hành Viện nghiên cứu cao cấp về Toán (VIASM), một người thường thích làm nhiều hơn nói. Vấn đề mà anh đề cập tới cho chúng ta một cái nhìn khác về toán học hay những từ khóa thời thượng như AI, dữ liệu lớn… “Toán học thường ẩn ở bên trong các công cụ dưới dạng các thuật toán. Nếu nhìn bên ngoài thì thật khó có thể thấy linh hồn của một chiếc máy tính cá nhân chính là bộ vi xử lý. Các thuật toán, sử dụng các công cụ toán học mạnh, giống như các bộ vi xử lý trong nhiều ứng dụng, sản phẩm, nhưng thường khi giới thiệu người ta chỉ quan tâm đến các tính năng mà không biết những tính năng đó từ đâu ra”.

Từ góc nhìn này, chúng ta nhìn sâu hơn vào thế giới toán học, một nơi mà chúng ta vẫn thường cho là “tháp ngà” cách biệt với thế giới xung quanh. Nhưng trên thực tế, không chỉ có AI hay xử lý dữ liệu mới cần đến toán học. Toán học có ở muôn nơi “đại số có thể giúp giải thích cho chúng ta một cách nhanh chóng về quá trình nước sạch chuyển sang bị ô nhiễm nhanh như thế nào và khoảng bao nhiêu người ở các quốc gia thuộc thế giới thứ ba có thể bị ốm hằng năm do uống phải thứ nước này; hình học có thể giúp giải thích bản chất khoa học đằng sau các công trình kiến trúc khắp thế giới; thống kê và xác suất có thể ước tính được thiệt hại của các trận động đất, xung đột và các thiên tai, địch họa trên thế giới, dự đoán được lợi nhuận, cách các ý tưởng có thể lan truyền và sự phục hồi quần thể của những loài vật có nguy cơ tuyệt chủng”.

Trong lòng một thế giới đang thay đổi, toán học cũng đang tự thay đổi. Toán học Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Dù “Chúng ta đang đứng trước rất nhiều thách thức lớn nhưng cũng có khá nhiều thuận lợi. Về thuận lợi, nhìn chung người Việt Nam có năng lực toán học tốt và Chính phủ cũng đã và đang hỗ trợ rất mạnh cho Toán học” nhưng có quá nhiều thách thức phải vượt qua: số lượng chuyên gia đào tạo được chưa đáp ứng được nhu cầu, đặc biệt là trong nghiên cứu ứng dụng; chưa thu hút được nguồn nhân lực trẻ sau đại học; dấu ấn của cung cách quản lý kiểu cũ; các biện pháp quản lý bằng công cụ hành chính càng trở nên nặng nề hơn, giết chết sự sáng tạo…

Câu chuyện của “Toán học Việt Nam: Cần thay đổi cho toàn hệ thống” ắt hẳn sẽ đem lại một cái nhìn công bằng hơn về toán học.

Nếu nhìn rộng ra, vấn đề của toán học cũng là một phần của khoa học và khoa học cũng chỉ là một lát cắt của cuộc sống. Vậy mối quan hệ giữa toán học – khoa học – cuộc sống là gì? Thật khó có thể đưa ra ngay một kết luận đúng nhưng ắt hẳn, khi đọc các bài “Hiểu thế giới thông qua toán học”, “Thử nghiệm sáng tác âm nhạc bằng AI”, “AI làm sáng tạo?”, “Câu chuyện về tế bào bất tử Hela: Cái giá nào cho sự tiến bộ?”, “Giải thưởng khoa học riêng cho phụ nữ: Tại sao cần?”…, chúng ta có thể bình tĩnh hơn khi nhìn nhận về một thực tại gần như chưa từng xảy ra trong lịch sử: chưa khi nào công nghệ xâm nhập nhanh vào đời sống đến thế và tác động cùng lúc ở nhiều vùng đất đến thế.

Nhưng rút cục, chúng ta sẽ ra sao trong thế giới này? Đây sẽ là một trong những chủ đề mà Tia Sáng sẽ theo đuổi trong năm 2023. Và trong lúc chờ những số báo tiếp theo, chúng ta có thể dành cho mình những thời khắc lắng đọng hơn để trải nghiệm những điều thú vị khác: “Bí quyết chống lão hóa của loài kiến”, “Cà phê Tây Nguyên: Những cơn khát”, “Bài toán vệ tinh mất tích”, “Khoa học đằng sau Everything everywhere all at once”, “Bồ công anh: Nhà của Phật và nhà của người điên”, “Colin Davis: Phủ bóng âm nhạc cổ điển Anh nửa cuối thế kỷ 20”.

Đó là lý do vì sao chúng ta cần đọc Tia Sáng.

BBT

————————————–

Tất cả những ai quan tâm và yêu quý Tia Sáng đều có thể đăng ký mua bản giấy, bản PDF và đọc thử các số Tia Sáng trước tại đây: https://bit.ly/DatmuaTiaSang

Ngoài ra, các bạn có thể mua lẻ từng số tại:

Hà Nội: Tạp chí Tia Sáng, 70 Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm, Hà Nội

TP.HCM: Nhà sách Huy Hoàng, 357A Lê Văn Sỹ – Phường 1 – Quận Tân Bình – TP. Hồ Chí Minh

Tác giả