Cuộc “chơi thành”

Không tự nhận mình là một doanh nhân thành đạt, mà chỉ là một “gã rong chơi, đam mê và đỏ vận”, ông chủ Gốm sứ Minh Long I gọi công việc của mình là một cuộc chơi đam mê, dấn thân hết mình, cùng với quan niệm “Sản phẩm nói được đạo đức người làm ra nó, bởi nó tự giới thiệu được kiến thức, văn hóa, tính sử dụng, độ bền…”. Ông cho rằng mình “chơi thành” khi đã đưa sản phẩm Gốm sứ Minh Long I trở thành một thương hiệu quốc tế.

Cứ tưởng nơi làm gốm sứ thì phải bộn bề nhem nhọ, vì vậy khi đến với Gốm sứ Minh Long 1, tôi thật ngạc nhiên khi thấy xưởng gốm rộng trên cả 1 ha sạch sẽ, gọn gàng với những khẩu hiệu rất cụ thể, thực tế, không phải là “Quyết tâm phấn đấu” gì cả, mà là: “Dễ nhìn, dễ thấy, dễ lấy”, “Ngăn ngừa dơ bẩn tận gốc để không phải dọn”… với những thiết bị công nghệ cao với giá cả triệu đô. Khi “ra vào phân xưởng mà quên thẻ thì đến cả tôi cũng phải đứng ngoài không được vào”. Ông chủ Lý Ngọc Minh nói.
Không giống các ông giám đốc dẫn khách đi tham quan chỉ chăm chú vào khách, ông Minh “mặc kệ” cho họ nhìn ngắm, còn ông nhanh như cắt len lỏi vào giữa các máy móc, trao đổi, săm soi từng công việc với thợ. Sở dĩ khách không được tiếp ở văn phòng Sài Gòn mà phải tới tận Bình Dương, là vì ông không thích chuyện nói năng trên giấy tờ, mà phải tận mắt thấy xưởng.
Ông tự nhận mình là người thế nào? Không là doanh nhân thành đạt, chỉ là một gã rong chơi, đam mê và đỏ vận. Thế mà ông bận rộn như vậy, sao có thể là “gã rong chơi”?
Ông nói: “Người ta xem công việc là áp lực, với tôi, là trò chơi. Một trò chơi có áp lực thì chơi mới đam mê. Làm việc là chán ngấy”. Chơi của ông là có sản phẩm mới, đột phá ngạc nhiên. Thí dụ, muốn ra một sản phẩm có kiểu dáng phù hợp để làm quà tặng cấp Nhà nước, hay làm sản phẩm mang dáng vẻ “thiền” dành cho những người ở chùa… “Những thách thức ấy khiến tôi phải theo đuổi làm tới cùng. Giống như đi săn, có con chim hay quá mà để sổng mất có tức không? Cũng giống như cử tạ được 250 kg nhưng tạ nặng 300 kg. Phải kỹ xảo chuyên môn thế nào. Có những lúc nghĩ không ra con đường nào. Nếu muốn đi hướng Tây, không đi thẳng được. Qua núi không được, phải qua sông, không đi sao tới.”
Ông Minh cho rằng mình “chơi thành” và nói đến may rủi, là do tính chất nghề gốm sứ. “Lò đốt ra thế nào, may rủi nhiều lắm”. Ông vui vẻ phân tích, lý giải: Con người hữu hạn, kiến thức chưa đạt tới, thì vẫn chịu may rủi. Dù cái lò nung là sản phẩm khoa học, nhưng vẫn hồi hộp ngạc nhiên mỗi khi sản phẩm ra lò. Làm gì cũng phải có năng khiếu bẩm sinh nữa… Nhưng có một câu ông nói hoài: Phải cố hết sức mình đã, không chờ sung rụng. “Tận nhân lực, tri thiên mệnh”, người làm nhiều thì xác suất thành công nhiều hơn. Tạo hóa công bằng ở chỗ đó, làm nhiều thì cơ hội nhiều hơn. Nếu cố gắng hết mình thì dù thất bại cũng cảm thấy an ủi, không buồn trách ai và thực sự phải phấn đấu.

Đồ Gốm sứ Minh Long 1 tinh xảo và có hồn như thế đang nói chuyện, khiến người thưởng thức ngạc nhiên về người chủ của nó. Đó là một người, như Giáo sư Trần Văn Khê nói, “Đi trên con đường kỹ thuật mà có cái nhìn xa đến nghệ thuật”, là người biến hàng tiêu dùng thành sản phẩm văn hóa được nâng niu. Làm được điều này, ông Lý Ngọc Minh phải là nhà kỹ thuật, nhiều xảo thuật và đích thực là nhà tạo mẫu sáng tạo không ngừng.
Hàng ngàn chủng loại sản phẩm, từ bộ đồ ăn, ấm trà cho tới quà tặng cỡ quốc gia cho các nguyên thủ thế giới, các cúp độc đáo nổi tiếng “Vì người nghèo”, Hội nghị APEC cho đến phù điêu và hàng gốm sứ mỹ nghệ. Người ta đi từ Sài Gòn xa 25 km để đến với showroom mỗi ngày tới 600 người để thích thú với vòm trời lồng lộng 81 con hạc bay và 81 con cá đẹp tuyệt. Nhưng sản phẩm nào là hạng nhất, là tiêu biểu Minh Long, đó là câu hỏi khó trả lời. Bởi tính nhẩm ra, một năm Minh Long 1 đã gửi khắp thế giới các “câu chuyện gốm sứ” chứa trong sản phẩm của mình làm từ 3 đến 5.000 tấn vật liệu. Riêng hàng xuất khẩu đã có tới 3.000 mẫu mã khác nhau. “Sản phẩm nói được đạo đức người làm ra nó. Bởi nó tự giới thiệu được kiến thức, văn hóa, tính sử dụng, độ bền. Đấy là người sản xuất đã nghĩ đến người khác”. “Đừng để bị mắng vốn là thiếu chữ Tín, thiếu đạo đức kinh doanh”.
Cái gì là phẩm chất tài năng Minh Long trong ngần ấy sản phẩm không đếm xuể ấy? Ông Minh bảo, ông không đánh giá, chỉ nói một số điều cố gắng của mình: Niềm tự hào của Minh Long là đột phá ở màu. Kỹ thuật màu nói chung, vẽ màu trên nhiệt độ cao tới 1380 độ không ai làm được. (Đây không phải là lời ông Minh, mà là nhận xét của các chuyên gia Đức ở một hãng gốm sứ có thương hiệu 250 năm. Thậm chí, họ còn nói: Không có kỹ sư Đức nào làm được việc đó).
Ông Minh say mê những màu đỏ thắm, bóng trong, màu xanh vua, màu đỏ cung đình huyền thoại. Có những loại gốm sứ về nguyên tắc, không ai dám vẽ màu lên, vậy mà Minh Long vẽ.
Cái thích của người bình thường là nhìn ưng ý, còn cái thích của ông Minh – nhà nghiên cứu sáng tạo – là cái gì khó cũng làm được. Đỏ cung đình quý phái và màu xanh vua, xanh sau cơn mưa là hai màu vất vả làm lâu nhất, ai trong nghề cũng ao ước mà không làm được.

TÀI NĂNG ĐÃ ĐẾN NHƯ THẾ NÀO?
Gia đình ông đã 3 đời làm gốm sứ Bình Dương nhưng đến hậu duệ đời thứ 3 là ông mới thành công vang dội, làm rạng rỡ gốm sứ Việt Nam. Từ nhỏ, nhìn những mặt hàng sứ của Nhật, ông đã ao ước và nghĩ rằng lớn lên mình sẽ làm được không thua kém gì như thế, ước mơ đó đeo đuổi ông mãi. Từ cuốn sách nhỏ về kỹ thuật của người Hoa ở Hong Kong, trong đó có vài chương sơ đẳng dạy màu gốm sứ ấy, cậu bé Ngọc Minh 16 tuổi đã mở phòng thí nghiệm với keo, lọ, chai nước tương đựng axít, chiếc cối cà, ống hút. Suốt 3 năm đam mê tìm màu trong cái kho đất đó, cùng với người bạn Dương Văn Long, ông đã bắt đầu có thị trường. Nhớ về thời ấy, ông bảo: “Có năng khiếu. Có sách, sách cũng như lý thuyết bắn súng cơ bản điểm tựa, còn bắn lúc nào, thở thế nào là đột phá riêng của người bắn. Tôi ít học, sau này phải tự học kinh khủng lắm. Nhưng lúc đó cũng còn may. Tôi không bị áp vào cái khuôn của trường học, biết nghĩ cách khác. Giống như nuôi con cá, từ giống, thức ăn, ánh sáng, nước, tăng màu sắc, ăn thua người chơi nhiều xảo thuật chứ không phải kỹ thuật”.
Nhìn cơ ngơi Minh Long 1, người ta dễ nghĩ tới vai trò của công nghệ hiện đại. Cái đó đúng, nhưng ông bảo “Máy móc ai cũng mua được hết. Có máy móc, mời chuyên gia dạy, cho công nhân ra nước ngoài học. Nhưng quan trọng phải có kiến thức, cần rất nhiều kiến thức. “Tôi học lớp 3 trường làng, không tới lớp 4, tiếng Hoa lớp 5. Nhưng tôi tự đọc sách” ông đọc những gì? Cái gì không biết là đọc. Kiến thức phổ thông cơ bản, ngành in, ngành báo. Đã có thời gặp ai, ông cũng hỏi về kiến trúc đặc trưng, hoa văn bản sắc Việt. Sau này, hay nói đúng hơn là bây giờ, mỗi tháng ông đều đi nước ngoài lo việc kinh doanh, như trước kia ông ra Hà Nội, Huế, Hội An và các danh thắng phía Nam để tìm ra chất cổ kính. Rồi đi xứ người, đi Ý, đi Trung Hoa, đến Pháp, Hàn Quốc để tìm ra chất hiện đại. Tức là ông đi tìm cái hồn cho gốm sứ của ông, tìm những câu chuyện không lời mà bộ ly, ấm trà, chén đĩa, lọ gốm có thể nói chuyện với chủ nhà, là tình yêu của nó với chủ nhà.
Công nghệ cao và tạo mẫu – đó là xác với hồn. Cái “xác” đầu tiên là đất. Đất Bình Dương có phải đã đủ cho ông tung hoành? “Bình Dương mới có đất sét trắng và đất đen dẻo pha làm lu, khạp. Gần rừng có củi đốt ló. Có suối, triền đồi, dân chịu khó. Đó là yếu tố tạo làng gốm”. Nhưng ông xài đất “của cả thế giới” để sáng tạo “cái xác”. Đất Vĩnh Phú, Ấn Độ… Một phôi đất có 12 đến 16 loại nguyện liệu. Ông nói một cách hứng thú:“Nếu nó không phức tạp, sao có được ngành sành sứ không bao giờ mai một. Nghề khác còn biến mất, chỉ còn ở bảo tàng như nghề truyền thống lưu lại xem, còn gốm sứ duy trì hàng ngàn năm. Không chất liệu nào có thể thay sứ dù có inox, giấy…”. Vật liệu tốt, công nghệ cao và trang trí tốt, đó là văn hóa nghệ thuật mặc áo cho sứ.
Nói về ông Minh, sức tạo mẫu có lẽ vô cùng… Lập luận của ông là: Tôi là một người đam mê, để thực hiện đam mê thì phải có nhiều tiền. Vậy phải giỏi cái gì để ra tiền? Phải làm nhiều, giỏi hơn người ta. Muốn thế phải học. Người ta thiết kế rồi, phải nghiên cứu. Tìm đến những nhà thiết kế Đức để thuê họ dạy (ông cho là kỹ thuật công nghệ thì nhất Đức, còn hình tượng thì nhất Tây Ban Nha, mỹ thuật thì nhiều hãng). Đi vào các hội chợ, các tiệm sách mà tìm. Tư chất năng khiếu không đủ, chỉ mới như vật liệu, như ngọc, rồi còn phải mài, giũa. Người ta làm ra bông hoa không nói chuyện được. Mình phải làm cho nó nói. Như nuôi con chim, nó biết nói, ta có nhiều tiền hơn, bởi đâu dễ dạy nó nói. Sản phẩm vô tri, phải đưa văn hóa mình vào, bởi cái đó mình giỏi hơn.
Dân tộc, nhưng cũng phải có tính quốc tế, tính nhân loại. Gốm sứ Minh Long dùng “ngôn ngữ” như thế nào cho thế giới hiểu được? Đó là mối quan tâm của ông Minh. Nói đó là chất Tây thì không đúng. Hỏi ông thế nào là chất quốc tế? Khéo tay chăng? Ông lắc đầu: Chữ khéo biết thế nào mà nói. Thí dụ, chiếc ghế đóng khéo là phải chính xác, rồi đường cong nét lượn cũng đòi sự học uyên bác. Cái áo vest, sơ-mi ai thấy cũng thích, đó là quốc tế. Hoa văn, tài nghệ đỉnh cao, hoàn thiện hết, không đề phô, không còn sửa gì được. Đó là cách ông làm cho văn hóa Việt Nam vừa rõ nét bản sắc lại vừa có tính quốc tế.
Bây giờ không biết bao nhiêu nhà trên thế giới dùng đồ Gốm sứ Minh Long, bởi 70% sản phẩm của Minh Long dùng cho xuất khẩu. Chủ tịch nước ghé tiệm phở ở Mỹ cũng dùng tô Minh Long. Những nhà hàng, khách sạn lớn ở Đức, Hà Lan, Tiệp dùng rất nhiều. Có người muốn biết ông Minh đã có lần nào ra nước ngoài, vào cửa hàng ăn, dùng gốm sứ Minh Long không, ông thấy thế nào, ông bảo “Không có gì ngạc nhiên cả. Bởi năm 1972 đã xuất khẩu bình bông rồi. Bây giờ riêng các con giống cũng hàng chục triệu sản phẩm đi Pháp”.
Phía sau sự nghiệp của ông là bà xã và 4 người con du học Canada đã về cùng phụ giúp cha. Ông vẫn “rong chơi” theo kiểu của mình: Trước hết phải làm. Sáng dậy làm việc tới chiều, phải đương đầu với lạm phát. “Lúc khó khăn bão tố không ai căng buồm ra khơi. Tôi cũng vậy, dù do xuất khẩu là chính nên không bị ảnh hưởng nhiều. Hàng vẫn ổn, tăng doanh số nhưng trong cảnh khổ chung: Giá nhiên liệu tăng, lương công nhân tăng. Nhưng mình có tăng giá sản phẩm không?” Bài toán tăng giá ai cũng biết làm nhưng Minh Long chấp nhận không tăng, chỉ điều chỉnh sản phẩm, từ lúc ra đời đến nay vẫn giá cũ như bộ đồ trà. Hỏi ông bây giờ có mơ ước sáng tạo thêm gì “hoành tráng” hơn nữa không, ông cười bảo: “Ước mơ nhiều lắm. Năng lực và sức khỏe có hạn, phải để như từng màn hát cho người ta ngạc nhiên, màn kế chừng nào diễn thì coi. Như ông Trương Nghệ Mưu.”