Ly Hoàng Ly và “Phẳng Chung Thuỷ”: Biến và Dịch

Lần này, triển lãm được giới thiệu với công chúng Việt Nam tại Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán của giáo sư Ngô Bảo Châu. Faithfully Flat – Phẳng Chung Thuỷ – một thuật ngữ luôn trở đi trở lại trong bài giảng Affine Grassmannian của giáo sư Ngô Bảo Châu, được ông diễn giải bằng ngôn ngữ thông thường như sau: “Nếu một chiếc đinh ốc là một cái chốt có ren để gắn giữ các vật vào nhau, thì phẳng chung thuy có thể hình dung như là một chiếc đinh ốc gắn giữ nguồn gốc của những dạng toán đã được biến đổi.” Tâm đắc với nội hàm ấy, Ly Hoàng Ly mượn thuật ngữ này làm tựa đề cho dự án đang triển khai của mình.

Tôi biết Ly Hoàng Ly từ những bước đầu cô dấn thân vào nghệ thuật khái niệm (conceptual art) với sắp đặt đầu tay “Tháp mâm” (năm 2000) ở thành phố Hồ Chí Minh, sau này được tái hiện nhiều lần ở cả trong nươc và nước ngoài. Trong mắt tôi, Ly không chỉ là một tài năng đa dạng (một năm nào đó, với tập thơ Lôlô, cô đã được Hội Nhà văn Việt Nam đề nghị tặng thưởng về thơ, nhưng cô xin rút), mà trước hết, là một nghệ sĩ không lúc nào ngừng thai nghén những dự định sáng tạo. Sang học ở School of the Art Institute of Chicago theo một học bổng Fulbright, giữa cái nơi được xem như một melting pot, Ly đối diện với một mosaic văn hoá đa sắc thái và điều đó mở rộng biên độ quan tâm của cô. Một trong những ám ảnh kéo dài của Ly về “hình dạng của các biến lệch trong ngôn ngữ và cái không gian ý niệm được khơi mở trong vòng những diễn dịch khác nhau,” như lời tự bạch của nữ nghệ sĩ. Chính từ ám ảnh này đã khởi lên dự án Phẳng Chung Thuỷ.

Đứng trước những tấm lụa thêu bí ẩn này mà tôi đọc một cách chủ quan như những hàm số của biến đổi và dịch chuyển, tôi cảm thấy như mình cũng chia sẻ với tác giả nỗi ám ảnh đó. Tôi đến với Phẳng Chung Thuỷ của Ly Hoàng Ly, có lẽ cũng mang cùng những băn khoăn về những xô lệch, những so le nẩy sinh trong quá trình dịch chuyển ngôn ngữ: tôi đang dịch cuốn Dưới bóng những cô gái đương hoa, tập hai bộ tiểu thuyết không lồ Đi tìm thời gian đã mất và đang nhiều phen lạc trong mê cung của cái được gọi là câu văn Proust (la phrase proustienne). Liệu có thể có một quĩ tích nào – dù là ảo – ở đó người ta tìm thấy những yếu tố biến đổi và dịch chuyển như là hệ quả của mọi quá trình được gọi là tiếp biến văn hoá?

Triển lãm Phẳng Chung Thuỷ mở cửa từ ngày 21/7 đến ngày 6/8 tại Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán, Tầng 7, Thư viện Tạ Quang Bửu, ĐH Bách Khoa Hà Nội, số 1 Đại Cồ Việt.