Một bài thơ tình của B. Brecht

B. Brecht đã sáng tác về thơ ngót 3.000 trang, nhưng có lẽ bài thơ tình “Nhớ về nàng Marie A” mà ông ghi lại trong tập ghi chú trên chuyến tàu đi Bá Linh (7 giờ sáng ngày 27/2/1920), lần đầu với tựa đề “Ca khúc tình cảm số 1004”, được truyền tụng nhiều nhất.

Nhà thơ Bertolt Brecht. Nguồn: Fred Stein/picture-alliance/dpa/

Trong tất cả những điều thường trên thế gian không có điều gì “thường” và “vô thường” hơn tình yêu, và có lẽ không có chi vĩnh viễn và phù du hơn mây trắng trên trời, B. Brecht đã kể một cuộc tình cũ và đã dệt cuộc tình này bằng hai yếu tố: “nụ hôn và mây trắng bay”, trong vòng tay “tấm thân tái xanh yên lặng đang yêu”, “Nhớ về nàng Marie A…”, tháng chín trăng thanh, mối tình như gió thoảng mây bay, nhưng trong câu chuyện tình của B. Brecht, chính đám mây trắng cao bay kia đã làm câu chuyện tình khó quên, dù cho người tình xưa “có lẽ đã có đứa con thứ bảy” với ai khác, nét mặt đã phai mờ trong tâm khảm, và dù chuyện tình ấy cũng chỉ nhất thời là một biến cố sinh lí của người thanh niên…

Đã hơn một lần tôi gặp mây trắng bay trong thi ca, “Bạch vân thiên tải không du du” của Thôi Hiệu (704-754) trong bài “Hoàng Hạc Lâu” và “Cô vân độc khứ nhàn” của Lý Bạch (701-762) trong “Độc tọa Kính Đình  Sơn” đời Đường, những đám mây có sức mạnh chuyển vào nội tâm người đọc không khí phù du của đời người, mang chất thơ đi vào vô tận. Khi đọc B. Brecht, chính hình ảnh mây bay này đã thi vị hóa mối tình chóng phai mà đó là hiện thực của cuộc đời, nhưng Brecht đã điểm cho đám mây một “chức vụ mới”, chính mây làm nhớ cái mà con người thường quên và sẽ quên. Chính cái phù du mới là “thường” cho cõi “vô thường” của con người. Chỗ ngoặt của thơ tình Brecht hình như nằm ở nơi đây: Xúc cảm nằm trong lòng hiện thực, lãng mạn thiên nhiên chỉ có ý nghĩa cho con người, trong một chức vụ mới, làm cho con người có một cái nhìn khác đi với quá khứ, với truyền thống thi ca, và từ đó sức mạnh sáng tạo được bộc phát tỏa ra.

Thơ tình yêu của B. Brecht thường chứa đựng nhiều thái cực, thái cực hiện thực đã làm cho người đọc giật mình khi đọc những câu tả tình rất tục của ông, “Nếu đức hạnh có cái mông tròn và cái bàn mông có đức hạnh thì thật là khoái tỉ”. Thái cực khác là tiếng nói của con tim, hoàn toàn phản duy lí, cho nên thơ tình yêu của B. Brecht đến thẳng người đọc, bắt được nhịp rung động của con tim. B.Brecht đã vận dụng tối đa tính phản duy lí khi viết về tình yêu. Tình yêu là điểm yếu nhất của con người “nhược điểm – em không, còn anh có: anh yêu” (Nhược điểm, thơ Brecht), hầu như ai yêu cũng là người thua cuộc, nhưng con người vẫn yêu:

“Tôi muốn đi với người, người tôi yêu.

Tôi không muốn so đo, cuộc tình tốn bao nhiêu

Tôi không muốn đắn đo, chuyện tình có hay ho.

Tôi chẳng muốn biết rõ, chàng có thật yêu tôi.

Tôi muốn đi với người, người tôi yêu”

Thế đấy, con tim đập phía trái, đố ai dùng lí trí mà đoán hay xét được hành vi của người đang yêu. Thiện Tâm, nhân vật trong “Người hảo tâm thành Tứ Xuyên”, một giây trước đó đã toan tính bỏ người yêu để theo lý trí, nhưng chỉ trong một khoảnh khắc sau, đã bỏ tất cả để đi với người nàng yêu.

Một tập thơ của Bertolt Brecht. Nguồn: Amazon

Ai giải thích được? Và giải thích để làm gì? Cũng như hoa hồng nở đâu phải vì ai mà “hồng, mà trẻ mà gần gũi bất ngờ đến thế” (Thơ của Brecht: Ach, wie koennen wir die Rosen buchen?). Cho nên rất hiện thực, lắm lúc là một thứ hiện thực hư vô, rất tự nhiên, thơ tình yêu của Brecht rất dễ cảm nhận.

“Chúng ta đến đây không để ngắm hoa hồng,

Ta đến đây chừ, hồng đã rộ bông,

Trước khi có hồng, hồng không được đợi,

Khi có hồng rồi, hồng chẳng chờ ai”.

Đây là ca dao Việt Nam hay là thơ của Brecht?□