Nhức nhối điêu khắc ngoài trời

Bao giờ tượng vườn mới thực sự là một phần “môi sinh” cho người dân?

Ngày 9/5 /2006, Viện Mỹ thuật và Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội đã tổ chức một hội thảo toàn quốc về hai chủ đề trên, với sự  tham gia của đông đảo các nhà chuyên môn, mỹ thuật, kiến trúc, đào tạo và đại diện báo chí, thông tin đại chúng…
Về tượng đài lịch sử, ghi công, ca ngợi – có hai luồng ý kiến đối lập gay gắt, quyết liệt. Thứ nhất là luồng ý kiến của những người đang và đã làm tượng đài: Thanh minh về sự không sao chép của mình, về sự “không có chứng cớ về “thất thoát tài chính’”; phê phán cơ cấu các hội đồng duyệt không chuyên môn nên không thể làm đẹp theo ý người sáng tác; phê phán sự thiếu kết hợp, thậm chí đối chọi nhau giữa kiến trúc và điêu khắc. “Phái” này cho rằng cần tiếp tục làm nhiều tượng đài, làm nhanh, còn “chất lượng thì để thế hệ sau hậu xét!”. “Nếu không làm tượng đài thì đào tạo điêu khắc làm gì!”, (thực ra, không có nước nào đặt mục tiêu đào tạo điêu khắc để làm tượng đài cả), “chỉ có những người chiến thắng mới làm tượng đài, nhiệm vụ chính trị đòi hỏi làm tượng đài”…
Luồng ý kiến ngược lại đề nghị đình chỉ việc làm tượng đài tới năm 2020 hoặc vô thời hạn, vì nước ta đã có quá nhiều tượng đài, hầu hết đều xấu, quá giống nhau và quá lạc hậu. (Điều này thì chính các tác giả đã và đang làm tượng đài cũng công nhận vì không ai có thể đưa ra được một thí dụ tượng đài khả dĩ là tốt trong hàng ngàn công trình đã được nghiệm thu). Tượng đài cũng không phải là phương thức phục vụ chính trị tốt, thậm chí còn phản tác dụng. Bốn mươi năm làm tượng đài theo kiểu Trung Quốc, Liên Xô (nay các nước này cũng không làm nữa) chứng tỏ chúng ta không có năng lực làm việc này. Tượng đài không phù hợp với thẩm mỹ truyền thống của dân tộc, không phục vụ dân sinh. Tượng đài gây lãng phí lớn…

Về trại điêu khắc và tượng vườn, các nhà chuyên môn dễ thống nhất quan điểm hơn. Hướng phát triển này là tốt nhưng cần phải chuẩn bị kỹ mọi khâu tổ chức mỗi trại điêu khắc từ chọn tác giả, chủ đề, chất liệu… Việc thiết kế đô thị, chọn lọc tác phẩm, bố trí các pho tượng cũng như thiết kế công viên môi trường là vô cùng quan trọng. Không nên làm ồ ạt theo kiểu phong trào bởi thực tế các trại cho thấy đã có sự trùng lặp, nhàm chán, hời hợt. Tượng vườn, tượng đô thị mà tôi muốn gọi là tượng môi sinh có một tiềm năng lớn ở Việt Nam. Tuy về điêu khắc vườn ta không có truyền thống nhưng vườn và lối sống hòa hợp với thiên nhiên là một truyền thống bền chắc đáng quý và hợp với xu hướng thời đại, như là một sự cân bằng cần có trong giai đoạn đô thị hóa, hiện đại hóa ồ ạt hiện nay và vài thập niên tới. Nếu rút ra những bài học từ những năm qua, đúc kết chuyển giao kinh nghiệm đã thu được, các trại điêu khắc được tổ chức chuyên nghiệp hơn, các địa phương và các ban tổ chức đi vào chiều sâu chuyên môn hơn, không hành chính hóa, lễ hội hóa hay “phong trào hóa” thì nó vẫn là hình thức tốt nhất cho phát triển điêu khắc và đưa điêu khắc vào cuộc sống như chúng ta mong đợi. Nó tăng cường tính sáng tạo, tính bất vụ lợi và ý thức công dân của cả tác giả lẫn người dân.

                                                                            
Điêu khắc ngoài trời là kết quả tổng hợp của kinh tế, chính trị, xã hội và sự phối hợp nhiều bên “để việc giải quyết cần có sự phối hợp đồng bộ”.
Hiếm có một hội thảo khoa học nào của giới văn nghệ lại diễn ra nghiêm túc và thẳng thắn với cả những cảm xúc tới mức “phẫn uất” rất thành thực như vậy. Thế nhưng, nếu giới lãnh đạo vẫn cứ “làm ngơ”, thì những điều đó có ý nghĩa gì?