Pérec và những vần thơ ma trận

“Un soir, le fatal tournis effleura ton sinus folâtre : il troua en sifflant, rusé, oisif, l’outre nasale. Tour influent ! Soif, râle : le tarin soufflé, sorti à nu”
Đây là đoạn thơ kỳ lạ bằng tiếng Pháp mà Georges Pérec đã tặng cho chúng ta vào những năm 1970. Trong tập thơ có tên Alphabets (Các chữ cái), có tới 176 vần thơ giống với đoạn thơ trên.

Chìa khóa ở đây không phải là việc đi tìm ý nghĩa của các văn bản: thực ra các đoạn văn bản chỉ là nơi mà các nhà văn thường diễn tả sự biểu cảm và ẩn sâu dưới sự nhạy cảm đó chính là những khát vọng của họ. Nhưng ở Perec, ẩn sâu dưới đó lại chính là biểu hiện của toán học.

Tại sao vậy? Perec là một gã say mê văn học. Cùng với vài người bạn, cũng là nhà văn hoặc nhà thơ như Raymond Queneau, và đặc biệt là nhà toán học Francois Le Lionnais, ông tham gia nhóm L’Oupipo (l’Ouvroir de Littérature pOtentielle)*.

Trong những năm 1960 và 1970, những kẻ đam mê này thường tụ tập nhau lại để cùng chơi trò đố chữ. Trong trò chơi này, Pérec luôn là người rất xuất sắc. Một trong những tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông, La Disparition, có thể chính là ví dụ điển hình: ông đã viết cuốn tiểu thuyết này mà không đó không hề có chữ/nguyên âm “e” nào cả.

Giải nghĩa toán học

Hãy thử làm theo cách sau đây xem sao:

1. Hãy lấy 10 chữ bất kỳ trong bảng chữ cái
2. Chọn ngẫu nhiên một chữ cái trong số 16 chữ còn lại
3. Xếp các chữ cái, mỗi chữ 11 lần trong một ma trận 11×11 sao cho mỗi chữ không xuất hiện quá 1 lần ở mỗi hàng.
4. Đọc từ trái qua phải, rồi từ trên xuống dưới, ma trận này sẽ dẫn bạn tới một lý giải cực kỳ thú vị.

Đúng là không dễ dàng một chút nào. Thế mà, Pérec, với 11 chữ cái E S A R T U LI NO, và mỗi lần, với một trong số 16 chữ cái còn lại, đặt trong các ma trận khác nhau, ông đã tạo ra được 176 câu thơ khác nhau.

Ông còn không dừng lại ở đó. Một trong số các tập thơ của ông có tên Métaux gồm 7 bài thơ, được viết với 14 chữ E A R T  I L U N O D M, trong đó có một chữ cái đặc biệt đối với mỗi bài thơ và một chữ cái chủ (lettre joker). Pérec cũng xuất bản tập thơ La Clôture, gồm 17 bài thơ được thực hiện chỉ với 12 chữ cái: E S A R T I L U O C và một chữ cái chủ.

* OuLiPo (Ouvroir de Littérature Potentielle) là tên gọi một nhóm những nhà văn trong và ngoài nước Pháp, cơ sở đặt tại Paris, được thành lập năm 1960 do sáng kiến của Raymond Queneau và François Le Lionnais, qui tụ một số nhà văn nổi tiếng, trong số có Harry Mathews (Mỹ), Italo Calvino (Ý). OuLiPo chủ trương tìm cách mở rộng văn học bằng cách vay mượn những mẫu hình thức từ những lĩnh vực khác như toán học, luận lý học hay môn đánh cờ, đồng thời khai phá những tiềm năng sáng tạo từ các qui luật hình thức, và chuyên về những phép đảo chữ, những từ hay cụm từ có thể đọc xuôi ngược đều như nhau, những trò chơi chữ toán học, và những kiểu đố chữ khác nhau.

    Vương Tiến
    theo L’Internaute