Các nhà khoa học xây dựng danh sách phân loại duy nhất về sự sống trên Trái Đất

Trong vài năm qua, một cuộc tranh luận công khai đã nổ ra giữa các nhà phân loại học toàn cầu, về việc liệu có nên thay đổi các quy tắc phân loại hay không. Cuối cùng, các nhà phân loại học đã cùng nhau đưa ra các nguyên tắc về việc tạo ra một danh sách các loài chính thức duy nhất .

Danh sách loài là một trong những trụ cột vô hình của khoa học và xã hội. Danh sách các loài giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới tự nhiên, bảo vệ các loài bị đe dọa, kiểm soát dịch bệnh và nhiều việc khác nữa.

Những người mô tả các loài mới và lập danh sách chúng là những nhà phân loại học. Một vài năm trước, một bài viết trên tạp chí Nature đã gọi cộng đồng phân loại là một nhóm “hỗn loạn” vì đã không thống nhất quan điểm chung về các loài, dẫn đến kiến ​​thức của chúng ta về sự sống trên Trái đất trở nên lung tung và hỗn độn. Nhiều người trong cộng đồng phân loại học đã tỏ ra khó chịu trước nhận định này. Các nhà phân loại học lo ngại rằng những ý tưởng được đề xuất sẽ hạn chế quyền tự do ngôn luận của họ và họ sẽ bị ràng buộc bởi một bộ máy quan liêu trước khi có thể công bố các mô tả về loài mới.

Các nhà phân loại học chắc chắn rằng lập luận – tranh luận là điều cần thiết đối với việc thực hành phân loại học, cũng như đối với khoa học nói chung, vì vậy không thể gọi họ là một nhóm “hỗn loạn” được. Tuy nhiên, quả thật sự nghiệp của một nhà phân loại học là để cố gắng phân biệt trật tự trong cây sự sống vô cùng đa dạng.

Kết quả của một cuộc khảo sát mới được công bố trên Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia, cho thấy các nhà phân loại học thực sự mong muốn có một danh sách thống nhất. 

Vai trò của danh sách chung

Trong vài năm qua, một cuộc tranh luận công khai đã nổ ra giữa các nhà phân loại học toàn cầu, về việc liệu có nên thay đổi các quy tắc phân loại hay không. Cuối cùng, các nhà phân loại học đã cùng nhau đưa ra các nguyên tắc về việc tạo ra một danh sách các loài chính thức duy nhất. Sau đó, nhóm này đã tìm đến các nhà phân loại học khác để khảo sát quan điểm của họ về việc liệu có cần một danh sách loài toàn cầu hay không và nên thực hiện danh sách đó như thế nào.

Các kết quả mới được công bố cho thấy phần lớn số người được hỏi (77%) – hơn 1.100 nhà phân loại học và người ứng dụng phân loại học khắp 74 quốc gia – đã ủng hộ việc có một danh sách duy nhất về mọi sự sống trên Trái đất. Họ cũng đồng ý rằng cần có một hệ thống quản trị hỗ trợ việc xây dựng và duy trì danh sách. Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn chưa xác định cụ thể hệ thống quản trị đó gồm những yếu tố gì. 

Vì sao việc thống nhất một danh sách phân loại học chung lại quan trọng? Trên thực tế, nếu không có một danh sách chính thức, thì khi một nhà phân loại đặt tên cho một mô tả loài mới, họ đang đề xuất một giả thuyết khoa học chứ không đưa ra một thực tế khoa học khách quan. Đó là điều đang diễn ra ngay lúc này. 

Các nhà phân loại khác sau đó xem xét thông tin mới trong phần mô tả và quyết định xem họ có tán thành hay không. Nếu những người lập danh sách loài đánh giá rằng họ đồng tình với một giả thuyết, thì loài mới này sẽ được đưa vào danh sách của họ. Chỉ sau khi một loài được thêm vào danh sách, nó mới có thể được bảo vệ, nghiên cứu, tiêu huỷt, để mặc hoặc bất cứ hành vi nào mà chính phủ cho là phù hợp. Các nhà khoa học và những người ủng hộ bảo tồn cần phải căn cứ vào danh sách phân loại để triển khai công việc của mình. 

Tuy nhiên, không phải tất cả các danh sách đều đáng tin cậy. Một nhà phân loại khét tiếng đã bị đưa vào danh sách đen vì tội “phá hoại phân loại”. Ông ta đã “chế” ra đủ loại tên mới – một số thậm chí còn để tưởng nhớ con chó của ông – mà không thể đưa ra lập luận thuyết phục. Nếu các đề xuất của ông ta được chấp nhận, lĩnh vực bò sát học sẽ rơi vào tình trạng hỗn loạn.

Các nhà phân loại như vậy làm lãng phí thời gian và tiền bạc của mọi người. Trong một trường hợp khác, hệ thống phân loại kém thậm chí có thể gây chết người – một loại thuốc kháng nọc độc trên đó bị dán nhãn sai tên một loài rắn đã được phân phối ở Châu Phi và Papua New Guinea, gây ra hậu quả thảm khốc.

Nhưng ngay cả khi không có các nhà phân loại lừa đảo, vẫn có một vấn đề lớn với việc các nhà nghiên cứu khác nhau đặt những cái tên khác nhau cho cùng một loài. Một số loài có tới hàng chục tên khoa học, đó là còn chưa kể lỗi chính tả. Điều này khiến người dùng không chắc nên sử dụng tên nào. Đôi khi họ dùng những cái tên khác nhau nhưng cùng chỉ một loài; đôi khi họ dùng một tên nhưng tên này lại chỉ nhiều loài khác nhau. Cách duy nhất để làm rõ sự lẫn lộn này là có một danh sách tổng thể chung các tên loài được liên kết với các tài liệu khoa học.

Thống nhất quy tắc

Cuộc khảo sát mới được công bố cho thấy các nhà phân loại học và người ứng dụng phân loại học đã thống nhất rằng một danh sách tốt đòi hỏi phải có sự quản lý tốt. Danh sách loài cần phản ánh những thông tin khoa học chính xác nhất. Và các nhà khoa học cần sự tham gia và đồng thuận của cộng đồng phân loại học về nội dung của danh sách này.

Danh sách này sẽ vô giá trị nếu phần lớn các nhà khoa học không đồng ý với các quy định, bởi vì việc tham gia là tự nguyện, không thể bắt ép hay đe doạ. Danh sách này sẽ được đồng thuận và tuân thủ thực sự chỉ khi chính các nhà khoa học tham gia vào việc tạo ra các quy tắc. 

Dựa trên kết quả khảo sát, Danh mục Sự sống – danh sách đầy đủ nhất về các loài trên thế giới do hàng trăm nhà phân loại toàn cầu xây dựng – đang xem xét cách thức hoạt động của các danh sách trên thế giới. Sau đó, các nhà khoa học sẽ tiếp tục khảo sát hoạt động của cộng đồng phân loại nói chung để có thêm phản hồi.

Phân loại học – thoạt nghe có vẻ xa xôi – nhưng nó mang lại nhiều giá trị cho chúng. Một nghiên cứu gần đây ở Úc cho thấy, cứ mỗi AUD (đô-la Úc) chi cho phân loại học, nền kinh tế đã thu được 35 AUD. Giá trị của phân loại học trên toàn cầu rất lớn; nhưng giá trị mà nó mang lại sẽ còn nhiều hơn nếu mọi người trên toàn thế giới có thể sử dụng cùng một danh sách các loài.

Ngô Thảo tổng hợp

Nguồn: We need a single list of all life on Earth – and most taxonomists now agree on how to start

Widespread support for a global species list with a formal governance system