Chỉ cần hành lang pháp lí thông thoáng

Hai phương án của Nhà nước

Cuối năm nay, Bộ KH&CN sẽ hoàn thành Đề án “Xây dựng chính sách khuyến khích tư nhân thành lập hoặc liên kết với Nhà nước để thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm phát triển công nghệ mới, công nghệ cao”. Trong đó, Nhà nước sẽ tham gia theo hai phương thức: thứ nhất, tạo hành lang pháp lí thuận lợi hơn cho các quỹ đầu tư mạo hiểm; thứ hai, đầu tư đối ứng vào các doanh nghiệp khởi nghiệp cùng với tư nhân.
Điều đáng chú ý là hành lang pháp lí sẽ dựa vào Luật Chứng khoán vốn đã có quy định về quỹ đầu tư để điều chỉnh việc thành lập và hoạt động của quỹ đầu tư mạo hiểm. Như vậy, để tránh phát sinh một bộ luật mới, đỡ tốn thời gian và công sức, Bộ Tài chính sẽ ban hành thêm một thông tư quy định riêng về phương thức quản lý và giám sát quỹ đầu tư mạo hiểm cũng như những ưu đãi về thuế.
Trong buổi tọa đàm góp ý cho Đề án diễn ra vào cuối tháng Chín vừa qua, ông Mikko Seppala, chuyên gia Phần Lan, người từng có hơn 50 năm làm giám đốc tài chính và tư vấn trong các công ty lớn và hiện đang sở hữu quỹ đầu tư mạo hiểm Hermia Ventures Oy, cũng đồng tình với gợi ý này. Ông cho biết, ở Phần Lan, luật đầu tư mạo hiểm cũng “thừa hưởng” một phần từ luật chứng khoán.
Việc liên kết với tư nhân cùng thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm được TS. Tạ Doãn Trịnh, người trực tiếp soạn thảo Đề án, học tập từ kinh nghiệm của Singapore, Israel, Trung Quốc, Ấn Độ. Theo đó, tỉ lệ góp vốn giữa Nhà nước và tư nhân vào doanh nghiệp khởi nghiệp là 1:1 hoặc 1:2. Ông cho rằng, việc này sẽ bù đắp được khoảng trống đầu tư hiện nay trong thị trường đầu tư mạo hiểm, hướng sự tập trung của các quỹ vào giai đoạn hạt giống và tiền Series A của các startup.

Chưa cần Nhà nước đầu tư đối ứng

Tuy nhiên, các chuyên gia và nhà đầu tư của khu vực tư nhân lại không cho rằng cần sự đầu tư đối ứng của Nhà nước. Kịch bản Nhà nước cùng đầu tư với tư nhân có phần lãng mạn, như ở Israel có câu “Trước Yozma [quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tiên của Chính phủ Israel], ở Israel không có gì cả”, nhưng hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam hiện nay vẫn chưa cần vốn ngân sách. Bà Lê Huỳnh Kim Ngân, người sáng lập Seed For Action, một chương trình hỗ trợ các startup từ giai đoạn ý tưởng, cho biết vốn tư nhân còn rất lớn và chưa huy động hết, các startup ở giai đoạn phát triển ý tưởng và mô hình kinh doanh có thể nhận từ 10.000 – 250.000USD từ các nhà đầu tư cá nhân. Bên cạnh đó, vẫn có các quỹ đầu tư vào startup ở giai đoạn phát triển sản phẩm mẫu tại Việt Nam như 500 Startups mới đầu tư vào Tappy (mạng xã hội liên kết những người đang hiện diện ở cùng một địa điểm), Baybe Me (ứng dụng nuôi dạy trẻ); hay Cyber Agent Ventures đã đầu tư vào Foody (website đánh giá địa điểm ăn uống) khi sản phẩm này chưa ra đời.

Một trong những câu hỏi không có đáp án trong buổi tọa đàm là: “Liệu khi Nhà nước tham gia thì có giúp tăng động lực của khu vực tư nhân không?” Trả lời phóng viên Tia Sáng, ông Nguyễn Mạnh Dũng cho rằng: “Nhà nước không cần đầu tư đối ứng để khích lệ phía tư nhân mà chỉ cần tạo hành lang pháp lí thông thoáng và dễ dàng để các công ty khởi nghiệp tiếp cận nhà đầu tư và nhà đầu tư hoạt động đã là một sự khích lệ lớn rồi”.

Ông Thân Trọng Phúc, một trong ba người quản lý quỹ DFJ VinaCapital, cũng có ý kiến tương tự: “Việc quan trọng nhất của Nhà nước là tạo nên chính sách thuận lợi để khuyến khích các startup và nhà đầu tư.”

Việc thành lập quỹ đầu tư song song hoặc đầu tư đối ứng, theo ông Phúc, tuy có “tác động tốt vì nói lên sự quan tâm của nhà nước” nhưng không gây ảnh hưởng đến quyết định của các quỹ trong việc lựa chọn giai đoạn nào của các startup để đầu tư bởi vì theo ông Nguyễn Mạnh Dũng, “phần lớn các quỹ đầu tư chủ yếu vào một nhóm khởi nghiệp đã có sản phẩm chạy một thời gian để hiểu về tiềm năng của thị trường và khả năng triển khai của đội ngũ, mặc dù ‘chạy một thời gian’ thì cũng chưa có gì để nói”.

Ông Phúc cũng cho biết thêm, Nhà nước tham gia đầu tư mạo hiểm có thể khuyến khích tư nhân “thay đổi tầm ngắm” trong các lĩnh vực đầu tư. Tuy nhiên, theo đề án của TS. Tạ Doãn Trịnh, trước mắt, Nhà nước sẽ chỉ đầu tư ở lĩnh vực do tư nhân lựa chọn.
Việc tư nhân hăng hái hay không, không phụ thuộc vào nguồn vốn đối ứng từ phía Nhà nước mà phụ thuộc nhiều vào hành lang pháp lí thông thoáng. Ông Mikko Seppala cũng nêu ra bốn câu hỏi chính cần tự vấn nếu muốn khuyến khích các quỹ nước ngoài đầu tư mạo hiểm: Môi trường kinh doanh như thế nào? Luật thuế và các ưu đãi? Các yêu cầu về thủ tục và trình tự giải quyết có minh bạch và rõ ràng không? Mất bao nhiêu thời gian và tiền bạc để có giấy phép thành lập công ty và quỹ đầu tư?

Trước hết, cần ra thông tư hướng dẫn đối với một số điều khoản trong Luật Đầu tư mới. Ông Nguyễn Mạnh Dũng nhấn mạnh việc loại bỏ giấy chứng nhận khi các quỹ thực hiện đầu tư dưới 50% vào một công ty khởi nghiệp. Bên cạnh đó, về phía các startup, hiện giờ thuế mua bán cổ phần của các doanh nghiệp niêm yết hay chưa đều giống nhau là 0,1%, dẫn đến tâm lý e ngại vì bị đánh thuế oan uổng khi họ nhận đầu tư. Chính vì vậy, cần có văn bản phân biệt hai loại giao dịch này. Bên cạnh đó, một số lĩnh vực công nghệ lại được xếp vào những ngành truyền thống, hạn chế tỉ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Theo ông Thân Trọng Phúc, hiện nay trên thế giới đang có xu hướng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ phân tích tài chính (fintech – financial technology) nhưng ở Việt Nam, lĩnh vực này được xếp vào ngành ngân hàng, chỉ cho phép nhà đầu tư nước ngoài sở hữu tối đa 30% cổ phần trong công ty. Chính vì vậy, cần có những định nghĩa rõ ràng hơn về các lĩnh vực công nghệ để nới rộng tỉ lệ sở hữu cổ phần, từ đó khuyến khích tư nhân đầu tư.