Có một tốc độ đặc trưng của tiến hóa văn hóa?
Sự tiến hóa văn hóa có tốc độ tương tự nhau khắp các xã hội loài người?
Lĩnh vực nghiên cứu mới nổi Cliodynamics đã sử dụng các mô hình toán học để nghiên cứu về lịch sử của các xã hội. Đây là lĩnh vực nghiên cứu xuyên ngành tích hợp tiến hóa văn hóa, lịch sử kinh tế/khí hậu học, xã hội học vĩ mô, sử dụng các mô hình toán học để mô hình hóa các quá trình lịch sử diễn ra với quy mô thời gian đủ dài, xây dựng và phân tích cơ sở dữ liệu lịch sử. Các nhà nghiên cứu đã phát triển các lý thuyết giải thích các quá trình vận động như sự trỗi dậy hay suy tàn của các đế chế, bùng nổ hay suy thoái dân số, sự lan truyền và biến mất của tôn giáo… Các lý thuyết này được đưa vào các mô hình toán học và cuối cùng những dự đoán của mô hình được kiểm tra bằng dữ liệu. Do đó, xây dựng và phân tích các cơ sở dữ liệu lớn của thông tin lịch sử và khảo cổ học là một trong những mục tiêu quan trọng nhất của cliodynamics
Tobias Wand 1 và các đồng nghiệp đã sử dụng một cách tiếp cận do dữ liệu điều hướng để ước tính các tỉ lệ tiến hóa văn hóa trong 23 vùng địa lý, sử dụng dữ liệu từ Seshat: Global History Databank, vốn lưu trữ chín “đặc điểm phức hợp” của 370 chính thể tồn tại trong suốt 10.000 năm, một chu kỳ được khép lại vào thế kỷ 19. Công trình được xuất bản trên tạp chí PNAS Nexus 2.
Những đặc điểm phức hợp là dân số của chính thể; phạm vi lãnh thổ của chính thể; quy mô trung tâm đô thị lớn nhất; sự phức hợp phân tầng; sự hiện diện của quân đội, sĩ quan, thầy tu, quan lại, quan tòa chuyên nghiệp; sự phong phú của các cấu trúc được quan sát; đặc điểm của chữ viết và lứu trữ hồ sơ; các dạng khác nhau của văn bản; và hệ thống tiền tệ.
Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào 23 vùng địa lý tự nhiên (NGAs) và giới hạn sự phân tích của mình vào phần trung tâm của mỗi thang thời gian NGA. Nhờ vậy họ có thể tập trung vào mỗi thời kỳ tăng trưởng ổn định, không bị gián đoạn hơn là vào những khoảnh khắc xâm lược hoặc khủng hoảng khép lại một nền văn minh. Một mô hình tăng trưởng logistic phổ quát có một biến kết hợp được tất cả chín đặc điểm phức hợp trên.
Nhìn chung, mô hình cho thấy các xã hội đã phát triển trong cô lập khoảng 2.500 năm để đạt được mức xã hội có độ phức tạp cao, theo các tác giả nghiên cứu. Sự phát triển đầy đủ của một xã hội phức tạp là kết quả của việc xã hội đó trải qua nhiều giai đoạn văn hóa hoặc nhiều giai đoạn thể chế khác nhau trong mỗi vùng địa lý tự nhiên.
Cũng theo các tác giả, dữ liệu cho thấy là có những con đường chung trong sự tiến hóa xã hội loài người khắp các nền văn hóa.
Phương Lan dịch
Nguồn: https://phys.org/news/2024-02-typical-cultural-evolution.html
—————————————–
1. https://www.researchgate.net/profile/Tobias-Wand
2. https://academic.oup.com/pnasnexus/article/3/2/pgae009/7601430?login=false
