Dự án thống kê số người chết vì biến đổi khí hậu: Những nỗ lực đầu tiên

Biến đổi khí hậu đã và đang đẩy con người vào tình thế khó khăn, nhưng các quốc gia hiện vẫn chưa có công cụ nào hiệu quả giúp thống kê số ca tử vong do biến đổi khí hậu, để từ đó có cơ sở đưa ra những chính sách phù hợp.

Cầu Tháp London vào mùa đông. Chiến dịch tiêm phòng cúm trên diện rộng, trợ giá hóa đơn máy sưởi và gia tăng cách nhiệt trong nhà đã giúp người dân nước Anh hạn chế được các vấn đề về sức khoẻ trong những ngày lạnh giá. 

Biến đổi khí hậu gây chết người theo nhiều cách. Có những cách trực tiếp – cháy rừng, bão và lũ lụt – nhưng cũng có những cách gián tiếp như nhiệt độ tăng cao dẫn đến lây lan dịch bệnh, khiến nguồn thực phẩm khan hiếm, tăng nguy cơ xung đột.

Mặc dù chúng ta nhận thức được những rủi ro kinh hoàng này, nhưng những nỗ lực nhằm xác định số ca tử vong do biến đổi khí hậu vẫn còn quá chắp vá. Một nghiên cứu gần đây ước tính rằng biến đổi khí hậu là nguyên nhân gây ra 37% số ca tử vong do nắng nóng trong ba thập kỷ qua. Năm 2021, Daniel Bressler, một nghiên cứu sinh tại Đại học Columbia ở New York, ước tính rằng đến cuối thế kỷ này, cứ khoảng 4.400 tấn carbon dioxide phát thải sẽ gây ra một ca tử vong liên quan đến nhiệt. Anh gọi con số này là “phí tổn tử vong của carbon”.

Nghiên cứu nhằm đưa ra một con số về tử vong do khí hậu không chỉ là một nỗ lực có ý nghĩa trong giới học thuật. Con người đang chết dần chết mòn vì nhiệt độ và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, chúng ta có thể dự đoán trước được rằng điều này sẽ ngày càng trầm trọng hơn khi hành tinh vẫn đang nóng lên. Nếu chính phủ các nước muốn đưa ra những chính sách hợp lý để ngăn chặn ảnh hưởng tiêu cực, họ cần có cách đo lường chính xác số ca tử vong và tình trạng sức khỏe kém liên quan đến thực trạng Trái đất ấm lên. Do đó, các nước đang nỗ lực tìm kiếm để biết phí tổn tử vong thực sự của carbon.

Là nước đầu tiên tiến hành đo lường vấn đề này, Vương quốc Anh đã đưa ra được con số về số ca tử vong do biến đổi khí hậu. Văn phòng Thống kê Quốc gia Vương quốc Anh (ONS) —một cơ quan chính phủ độc lập chịu trách nhiệm thu thập, tính toán, công bố dữ liệu chính thức — đã báo cáo những ca tử vong và nhập viện liên quan đến khí hậu ở Anh và xứ Wales . Báo cáo khảo sát giai đoạn từ 2001 đến 2020, nhưng trong tương lai họ sẽ công bố các báo cáo thường niên, trong đó họ đã tiết lộ thông tin chi tiết về tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe ở hai quốc gia. (Số liệu thống kê cho Scotland và Bắc Ireland được thu thập riêng.)

Kết quả điều tra không giống như dự đoán. Báo cáo cho thấy số người chết liên quan đến nhiệt độ nóng hoặc lạnh thực sự giảm từ năm 2001 đến năm 2020. Trung bình, chưa đến 27.755 người chết mỗi năm do nhiệt độ nóng hoặc lạnh bất thường. Nói cách khác, biến đổi khí hậu có thể đã ngăn chặn hơn nửa triệu ca tử vong ở Anh và xứ Wales trong giai đoạn này. Năm 2001, có 993 ca tử vong liên quan đến khí hậu trên 100.000 người ở Anh và xứ Wales. Đến năm 2019, con số đó đã giảm xuống còn 771.

Nhưng khoan vội đánh giá rằng đây là kết quả sai lệch. Myer Glickman, trưởng nhóm dịch tễ học, khí hậu và y tế toàn cầu tại ONS cho biết, có một số lý do khiến số ca tử vong liên quan đến nhiệt độ thực tế giảm trong giai đoạn này. Đầu tiên, các nhà thống kê đã đưa ra một định nghĩa tương đối hẹp về các trường hợp tử vong liên quan đến khí hậu. Họ chỉ tính đến những trường hợp tử vong do các điều kiện mà trước đây các nhà khoa học đã phát hiện mối liên hệ rõ ràng giữa nhiệt độ và bệnh tật, và họ cũng loại trừ bất kỳ tình trạng sức khỏe nào mà phân tích của riêng họ không cho thấy nó liên quan đến nhiệt độ. Điều này có nghĩa là dữ liệu về tỷ lệ tử vong không bao gồm các trường hợp tử vong do bạo lực hoặc các lực lượng tự nhiên (chẳng hạn như bão, lở đất hoặc lũ lụt).

Phân tích cũng loại trừ các ca tử vong do ô nhiễm không khí, mà Tổ chức Y tế Công cộng Anh ước tính tương đương với từ 28.000 đến 36.000 ca tử vong mỗi năm ở Anh. Glickman thừa nhận rằng khó mà chấp nhận được việc nhóm khảo sát đã loại trừ ảnh hưởng của việc Trái đất ấm lên với ô nhiễm không khí. Báo cáo của ONS có phần quá thận trọng.

Ngoài ra, có một yếu tố quan trọng lý giải tại sao số ca tử vong do biến đổi khí hậu ở Anh và xứ Wales không nhiều: khí hậu rất ôn hòa. Mặc dù nhiệt độ trung bình ở Anh đã tăng 0,9 độ so với giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1990, nhưng người dân nước này không nằm trong số 3 tỷ người phải đối mặt với tình trạng bất ổn nếu lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính tăng nhanh. Một mặt, các ca tử vong liên quan đến thời tiết lạnh giá đã giảm xuống ở Anh và xứ Wales; mặt khác, vào những ngày ấm áp hơn, số người nhập viện vì nguyên nhân thời tiết thực sự gia tăng. Vì sao lại như vậy? Có thể là do tiết trời ấm áp khiến nhiều người hoạt động ngoài trời hơn, hoặc có thể vì nhiệt độ ấm hơn dẫn đến gia tăng các vụ bạo lực và các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Tỷ lệ tử vong thấp hơn cũng có thể là một dấu hiệu cho thấy nỗ lực chống chọi với thời tiết lạnh giá của chúng ta đang phát huy tác dụng. Glickman cho rằng việc tiêm phòng cúm trên diện rộng, trợ giá hóa đơn máy sưởi và gia tăng cách nhiệt trong nhà đã giúp giảm thiểu các vấn đề về sức khoẻ trong những ngày lạnh giá. Những ngôi nhà ấm áp hơn đã mang lại kết quả tích cực, nhưng khi mùa hè ở Anh trở nên nóng hơn và điều hòa không khí vẫn chưa phổ biến, người dân bắt đầu phải đối diện với nhiều vấn đề.

Người dân tụ tập tại đồi Primrose (London) trong mùa hè. Khi thời tiết ở Anh trở nên nóng hơn và điều hòa không khí vẫn chưa phổ biến, người dân bắt đầu phải đối diện với nhiều vấn đề.

Một công cụ thống nhất

ONS dự định sẽ công bố dữ liệu này hằng năm, đồng thời thời gian tới Glickman cũng sẽ xem xét kỹ hơn những thay đổi về nhiệt độ ảnh hưởng đến các khu vực khác nhau như thế nào. “Chúng tôi sẽ đi sâu hơn vào nhiệt độ ở từng địa phương”, ông cho biết. “Điều này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những gì đang xảy ra và mọi người đang như thế nào.” Chẳng hạn, tác động của biến đổi khí hậu có thể phụ thuộc vào mức độ giàu có của một khu vực, hoặc liệu cư dân của khu vực đó có dễ dàng tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe hay có nhận được sự hỗ trợ của cộng đồng hay không.

Glickman cũng đang ấp ủ dự định tìm hiểu những tác động gián tiếp của khí hậu đối với sức khỏe. “Đây sẽ là mối quan tâm lớn trong những năm tới”. Ví dụ, nếu nhà của ai đó bị ngập lụt, nó có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh đường hô hấp hoặc làm tinh thần của họ sa sút. Các nhà nghiên cứu của Anh đã phát hiện ra rằng những người mắc bệnh tâm thần có nhiều nguy cơ tử vong hơn khi thời tiết trở nên nóng bức. Chúng ta không biết chính xác tại sao lại như vậy, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng có thể là do những người mắc bệnh tâm thần vốn đã không lấy làm khoẻ mạnh, điều này khiến họ dễ bị tổn thương hơn khi nhiệt độ tăng.

Không chỉ ONS, còn có rất nhiều nhóm nghiên cứu đang nỗ lực tạo ra một hệ thống toàn cầu để thống kê các tác động của khí hậu lên sức khỏe con người. “Chúng ta đang thiếu một công cụ thống kê hiệu quả có thể phân loại tác động của khí hậu đối với sức khoẻ”, Bilal Mateen, quản lý cấp cao về công nghệ kỹ thuật số tại Wellcome Trust, tổ chức từ thiện y tế tài trợ cho sáng kiến nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sức khỏe, cho biết.

Mateen cho biết dự án sẽ dành một năm đầu tiên để xác định các quốc gia muốn hợp tác để cùng nhau phát triển và thử nghiệm các cách đo lường số ca tử vong do biến đổi khí hậu khác nhau phù hợp với từng quốc gia cụ thể. Ý tưởng của họ là sử dụng dữ liệu này để giúp các quốc gia đưa ra các chính sách hợp lý giúp giảm thiểu tác động đến sức khỏe của biến đổi khí hậu. “Chúng ta có thể bắt đầu tìm hiểu xem chính sách nào hiệu quả, chính sách nào không và chúng ta nên hỗ trợ triển khai những biện pháp can thiệp giảm thiểu và thích ứng nào”.

Nếu đúng là việc những ngôi nhà ấm áp hơn và vaccine cúm đã giúp giảm tử vong do biến đổi khí hậu ở Anh và xứ Wales, thì đó là một dấu hiệu cho thấy những quốc gia ít bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu hơn nói chung có thể sống sót tốt hơn trước một thế giới đang ấm lên. Các quốc gia khác cũng cần những chính sách phù hợp với họ. “Tất cả các chính sách hiện tại đều là chính sách y tế”, Mateen nói. “Rõ ràng các nước còn cần phải tính đến hỗ trợ ổn định việc làm, giải quyết tình trạng đói nghèo và mọi chính sách khác nằm ngoài quyền hạn của Bộ trưởng Bộ Y tế”.

Hà Trang tổng hợp

Nguồn:

A Project to Count Climate Crisis Deaths Has Surprising Results

The burden of heat-related mortality attributable to recent human-induced climate change

Climate-related mortality and hospital admissions, England and Wales: 2001 to 2020