Khủng hoảng năng lượng toàn cầu khơi mào cho sự hồi sinh của điện hạt nhân ở châu Á
Châu Á lại một lần nữa đem làn sóng mới đến ngành năng lượng hạt nhân nhờ vào cuộc khủng hoảng năng lượng trên toàn cầu.
Chính phủ Nhật Bản và Hàn Quốc đang dần loại bỏ các chính sách chống hạt nhân, cùng lúc đó Trung Quốc và Ấn Độ cũng đang tìm cách xây dựng thêm các lò phản ứng nhằm tránh tình trạng thiếu hụt nguồn cung trong tương lai và hạn chế lượng khí thải. Kể cả các quốc gia đang phát triển ở Đông Nam Á cũng đang nghiên cứu và phát triển công nghệ hạt nhân.
Việc tái khởi động năng lượng hạt nhân diễn ra trong bối cảnh giá của hai loại nhiên liệu hóa thạch được sử dụng chính để tạo ra phần lớn điện năng ở Châu Á là khí đốt tự nhiên và than đá đạt kỷ lục trong năm nay khi cuộc chiến giữa Nga và Ukraine nổ ra. Khi thế giới còn đang tìm cách thoát khỏi phụ thuộc vào Nga – nước xuất khẩu nhiên liệu lớn thì nguồn cung sẽ còn tiếp tục eo hẹp và giá cả tiếp tục leo thang trong tương lai.
Điều này giúp mở ra triển vọng mới cho ngành năng lượng hạt nhân vốn được biết đến là nguồn năng lượng sạch và đáng tin cậy đối với các nhà hoạch định chính sách và các công ty mong muốn kiềm chế lạm phát để đạt được các mục tiêu xanh và hạn chế sự phụ thuộc vào các nguồn cung cấp năng lượng ở nước ngoài.
Việc các nhà máy hạt nhân hiện tại đang duy trì sản xuất một sản lượng điện rẻ cùng với giá khí đốt tự nhiên tăng vọt đã làm cho những lợi thế kinh tế rõ ràng này càng càng được củng cố hơn bao giờ hết.
Đây là một bước chuyển mình mạnh mẽ đối với ngành công nghiệp hạt nhân, vốn đã trải qua vài thập kỷ qua bị cản trở bởi chi phí vượt mức, sự cạnh tranh từ nhiên liệu hóa thạch rẻ hơn và các quy định chặt chẽ hơn. Việc trì hoãn các dự án hạt nhân lớn đã dẫn đến sự tái cơ cấu lại công ty tiên phong trong ngành điện hạt nhân là Westinghouse Electric.
Sự trở lại của điện hạt nhân đang diễn ra trên toàn cầu, thu hút được sự ủng hộ của nhiều quốc gia như Anh, Ai Cập và đáng ngạc nhiên hơn cả là xu hướng này lại đang lan rộng sang châu Á – nơi từng chứng kiến thảm họa xảy ra với Nhật Bản hơn một thập kỷ trước.
Tương lai của hạt nhân đã từng rất triển vọng cho đến khi thảm họa xảy ra vào tháng 3 năm 2011, khi một trận sóng thần lớn tấn công nhà máy điện hạt nhân Fukushima Dai-Ichi ở Nhật Bản. Sau tai nạn đó, Chính phủ của một số quốc gia cho rằng rủi ro của điện hạt nhân lớn hơn rất nhiều so với lợi ích mà nó đem lại. Cùng lúc đó, Đức và Đài Loan đồng loạt đưa ra thời hạn đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân. Chi phí xây dựng cơ sở vật chất mới và sự chậm trễ thường xuyên của những tổ máy mới cũng là những khó khăn gây cản trở đến sự phát triển của các dự án điện hạt nhân.
Giờ đây, khi giá điện tăng vọt bởi các quốc gia phải đối phó với lạm phát nhiên liệu hóa thạch, các chính phủ lại đang tìm kiếm cơ hội quay trở lại với điện hạt nhân bởi các nhà máy này cần ít uranium để hoạt động và có thể vận hành suốt ngày đêm, khác hẳn với các dự án năng lượng tái tạo như gió và mặt trời.
Gần đây, những tiến bộ trong việc sản xuất công nghệ hạt nhân nhỏ hơn và rẻ hơn, bao gồm các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) có thể trở thành lựa chọn thay thế hấp dẫn cho những giải pháp để đối phó với biến đổi khí hậu.
Ông Brandon Munro, giám đốc điều hành cho biết của Bannerman Energy Ltd., của Úc chia sẻ: “Những phản đối dựa trên nỗi sợ hãi xuất phát từ tai nạn tại Fukushima đã mờ dần, vì mức độ nghiêm trọng của vụ tai nạn đó đã được chứng minh trong gần bởi một thập kỷ qua bằng những nghiên cứu khoa học; trong khi các quốc gia châu Á đang phải đối mặt với những mối đe dọa còn nghiêm trọng hơn và chết chóc hơn đến từ tình trạng thiếu năng lượng”.
Điều đó giải thích lý do tại sao Nhật Bản – nước phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu để sản xuất phần lớn điện năng, cho biết họ sẽ tiến hành thăm dò việc phát triển và xây dựng các lò phản ứng thế hệ tiếp theo, đồng thời thúc đẩy việc khởi động lại các lò phản ứng hạt nhân không hoạt động. Đó là một sự thay đổi hoàn toàn đối với Nhật Bản, quốc gia mà trong thập kỷ trước đã từng khẳng định rằng họ sẽ không xây dựng các tổ máy mới hoặc thay thế các lò cũ.
Liệu Nhật Bản có thể trở lại với năng lượng hạt nhân một lần nữa không ?
Thủ tướng Fumio Kishida phát biểu: “Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine đã thay đổi hoàn toàn tình hình năng lượng trên toàn cầu. Điện hạt nhân và năng lượng tái tạo là những yếu tố cần thiết để tiến hành quá trình chuyển đổi xanh”.
Công chúng Nhật Bản thậm chí còn đang nóng lên với vấn đề hạt nhân. Khoảng 58% người dân ủng hộ việc khởi động lại năng lượng hạt nhân trong một cuộc thăm dò được báo Yomiuri thực hiện vào đầu tháng này, điều này cho thấy lần đầu tiên sự ủng hộ vượt trội hơn sự phản đối kể từ khi họ bắt đầu cuộc khảo sát này vào năm 2017.
Một sự thay đổi tương tự cũng đang diễn ra ở Hàn Quốc. Các cử tri năm nay đã bầu ra một tổng thống ủng hộ hạt nhân, người muốn năng lượng nguyên tử chiếm 30% tổng sản lượng năng lượng, đảo ngược kế hoạch bỏ lò phản ứng của chính phủ trước đây. Ông cũng tuyên bố sẽ đưa quốc gia này trở thành nhà xuất khẩu lớn về thiết bị và công nghệ hạt nhân, đồng thời tích hợp năng lượng nguyên tử và năng lượng tái tạo để thúc đẩy tính trung lập carbon.
Trung Quốc hiện đang phải vật lộn với đợt nắng nóng lịch sử dẫn đến tình trạng thiếu điện ở nhiều vùng của đất nước. Do đó quốc gia này đã quyết định đẩy nhanh các dự án điện hạt nhân và thủy điện. Quốc gia này cũng đang trong giai đoạn xây dựng các lò phản ứng lớn nhất trong lịch sử ngành công nghiệp hạt nhân để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng cao, đồng thời hạn chế sự phụ thuộc vào các nhà máy nhiệt điện chạy bằng than. Theo dữ liệu của Hiệp hội WNA, Trung Quốc hiện có gần 24 gigawatt công suất điện hạt nhân đang được xây dựng, và 34 gigawatt khác đã được lên kế hoạch. Nếu tất cả những điều đó thành hiện thực, Trung Quốc sẽ trở thành nhà sản xuất điện hạt nhân hàng đầu thế giới.
Việc mở rộng sang năng lượng nguyên tử của Thủ tướng Narendra Modi cũng đang đạt được động lực khi nhà sản xuất điện lớn nhất của Ấn Độ đang tìm cách phát triển hai dự án điện hạt nhân lớn. Quốc gia này hiện tạo ra khoảng 70% điện năng sử dụng than và khoảng 3% từ hạt nhân, nhưng Ông Modi đang đặt mục tiêu tăng hơn gấp ba số lượng tổ máy trong thập kỷ tới.
Ngay cả các quốc gia ở Đông Nam Á cũng đang xem xét năng lượng hạt nhân. Tháng trước, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr đã phát biểu trước Quốc hội rằng ông sẽ nghiên cứu các nhà máy điện hạt nhân để giảm chi phí điện năng và tăng cường cung cấp năng lượng. Indonesia có kế hoạch khởi động nhà máy hạt nhân đầu tiên vào năm 2045, một phần trong mục tiêu đầy tham vọng là đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060.
Quốc đảo Singapore đầu năm nay cho biết công nghệ địa nhiệt hoặc hạt nhân thế hệ tiếp theo có thể chiếm 10% tổng năng lượng của nước này vào năm 2050. Mặc dù các chi tiết còn mơ hồ, đó là một sự thay đổi lớn so với một thập kỷ trước khi mà quốc gia này kết luận rằng các lò phản ứng thông thường hiện hành không phù hợp.
Không phải tất cả các chính phủ ở châu Á đều bị thuyết phục. Đài Loan không thay đổi quan điểm của mình nhằm loại bỏ dần điện hạt nhân. theo Taipei Times vào đầu tuần này, Bộ Kinh tế nước này cho biết họ có kế hoạch đóng cửa các lò phản ứng của mình vào cuối vòng đời 40 năm đến năm 2025.
Và châu Âu đã chứng minh rằng ngay cả khi có một đội lò phản ứng khổng lồ không phải lúc nào cũng đảm bảo được nguồn cung cấp điện. Điển hình như Pháp, một trong những nhà sản xuất điện hạt nhân hàng đầu thế giới, đang phải vật lộn với giá điện cao kỷ lục một phần do các lò phản ứng ngừng hoạt động.
Trong khi đó, các dự án thế hệ tiếp theo như SMR vẫn còn nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ nữa mới có thể đi vào hoạt động và nó không đưa ra được một giải pháp khắc phục ngay lập tức cho tình trạng khủng hoảng năng lượng trên toàn cầu. Mặc dù vậy, các chính phủ và các công ty đang nỗ lực chuyển sang chứng thực công nghệ này ngay lúc này để tránh những cuộc khủng hoảng tương tự trong tương lai.
Tập đoàn SK Group của Hàn Quốc trong tháng này cho biết họ sẽ đầu tư 250 triệu USD vào TerraPower LLC do Bill Gates hậu thuẫn. Vào tháng 3, Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản đã đầu tư 110 triệu đô la vào Nuscale Power, công ty đang phát triển các nhà máy điện SMR.
Ông Hess thuộc Hiệp hội WNA cho biết: “Mỗi quốc gia đều phải đối mặt với những thách thức riêng trong việc thực hiện chương trình hạt nhân của mình. Mặc dù vậy các sự kiện diễn ra gần đây đã cho thấy những trở ngại này đang dần biến mất hoặc thu hẹp lại một cách đáng kể”.
Trần Thiện Phương Anh dịch