Nam Phi ngừng tiêm vaccine COVID-19 của AstraZeneca vì kém hiệu quả với biến thể virus
Ở Nam Phi, vaccine này cho thấy khả năng bảo vệ kém hơn ở những nơi khác vì một biến thể SARS-CoV-2 dường như có thể né tránh các kháng thể quan trọng, và biến thể này đang ngày càng phổ biến. Nước này đã phải tạm dừng kế hoạch khởi động chiến dịch tiêm chủng lần đầu tiên với vaccine này vào tuần tới và có thể sẽ chuyển sang một loại vaccine khác.
Vaccine này đã nhận được sự quan tâm rất lớn trên toàn cầu. Các nhà sản xuất vaccine là AstraZeneca và Đại học Oxford hy vọng sản phẩm của mình sẽ được sử dụng rộng rãi ở các nước đang phát triển. Họ dự đoán có thể sản xuất 3 tỷ liều trong năm nay với giá khoảng 3 đô la mỗi liều, nhiều sản phẩm hơn và có giá thấp hơn nhiều so với bất kỳ loại vaccine nào khác đã được chứng minh là hiệu quả.
Một người Nam Phi tham gia thử nghiệm vaccine COVID-19 của AstraZeneca – Oxford được lấy máu trước khi tiêm liều thứ hai. Ảnh: AP / JEROME DELAY
Tuy nhiên, thử nghiệm ở Nam Phi đối với vaccine, được tiến hành trên khoảng 2000 người, cho thấy hiệu quả chống lại bệnh ở mức độ nhẹ và trung bình là rất thấp, dưới 25%. Đây là mức mà nó sẽ không đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế tối thiểu để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp. Nhưng các nhà khoa học hy vọng nó vẫn có thể ngăn ngừa bệnh ở mức nặng và dễ tử vong – được cho là công dụng quan trọng nhất của bất kỳ loại vaccine COVID-19 nào. Không thể kết luận được điều đó từ thử nghiệm đối chứng với giả dược này, vì nó nhỏ và những người thử nghiệm đều trẻ tương đối khỏe mạnh — tuổi trung bình của họ là 31. Không đối tượng nào trong cả hai nhánh của nghiên cứu phát triển bệnh đến mức nặng hoặc phải nhập viện.
Vaccine COVID-19 do Johnson & Johnson (J&J) và Novavax sản xuất cũng đã được chứng minh là có khả năng chống lại B.1.351 (còn được gọi là 501.V2), là biến thể SARS-CoV-2 hiện gây ra phần lớn các ca nhiễm ở Nam Phi, yếu hơn. Hiệu quả của vaccine chống lại bệnh mức nhẹ ở Nam Phi là 57% đối với vaccine J&J và 49% đối với Novavax – thấp hơn bất kỳ quốc gia nào khác từng được thử nghiệm.
Nhưng vaccine J&J được đưa vào thử nghiệm ở quy mô lớn nhất trong số các nghiên cứu, đã được chứng minh chống lại bệnh ở mức nặng và tỉ lệ tử vong một cách thuyết phục, thậm chí chống lại biến thể B.1.351, và giờ đây người ta cũng kỳ vọng rằng vaccine AstraZeneca-Oxford cũng sẽ có kết quả tương tự.
Các kháng thể nhắm mục tiêu SARS-CoV-2 được vaccine J&J kích hoạt “rất giống” với những kháng thể do vaccine của AstraZeneca-Oxford tạo ra, và hai vaccine này đều dựa trên một công nghệ tương tự: Cả hai đều khiến cơ thể tạo ra protein gai bề mặt của SARS-CoV-2 bằng cách phân phối các gen của nó trong một loại adenovirus vô hại. Trong một thử nghiệm với 44.000 người, vaccine J&J đã ngăn ngừa 85% các trường hợp nghiêm trọng và bảo vệ hoàn toàn họ không phải nhập viện và tử vong, trong đó có 15% người tham gia đến từ Nam Phi.
Vaccine AstraZeneca-Oxford đã tạo ra những kết quả khó hiểu ngay từ đầu. Các kết quả sơ bộ trước đó từ các thử nghiệm ở các quốc gia khác nhau cho thấy tỷ lệ thành công đa dạng đối với bệnh mức nhẹ và trung bình, nhưng các nhà nghiên cứu gặp khó khăn trong việc giải thích dữ liệu vì sự khác biệt về liều lượng, khoảng cách giữa các liều và các biến thể đang lưu hành. Chỉ vài ngày trước, một nghiên cứu cho thấy loại vaccine này có khả năng bảo vệ mạnh trong việc chống lại một biến thể dễ lây truyền hơn là B.1.1.7, đã bùng nổ ở Anh và hiện đang lan nhanh khắp châu Âu.
Ở Nam Phi, vaccine này được tiêm hai liều cách nhau từ 21 đến 35 ngày. Các kháng thể của người được tiêm vaccine tạo ra thường có thể “vô hiệu hóa” SARS-CoV-2, nghĩa là vaccine có thể ngăn không cho virus lây nhiễm vào các tế bào trong các thí nghiệm nuôi cấy. Nhưng các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy chúng có tác dụng kém hơn nhiều khi chống lại biến thể B.1.351.
Thử nghiệm vaccine AstraZeneca-Oxford, kéo dài từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2020, cho thấy bắt đầu từ 2 tuần sau liều thứ hai – khi những người tham gia có lẽ đã được chủng ngừa đầy đủ – 19 trường hợp bệnh mức nhẹ hoặc trung bình phát triển trong số những người được tiêm chủng, so với 23 trường hợp ở nhóm giả dược, dẫn đến hiệu quả là 21,9%. Con số này thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu 50% cần thiết để cấp phép sử dụng khẩn cấp ở nhiều quốc gia.
Các nhà nghiên cứu đã xác định trình tự gen các virus đã lây nhiễm cho những người tham gia thử nghiệm, và họ tìm thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa sự thất bại của vaccine và sự bùng nổ của B.1.351 ở Nam Phi. Ở những người được tiêm một liều vaccine trước khi biến thể bắt đầu lan truyền rộng rãi, hiệu quả chống lại bệnh nhẹ và trung bình vẫn là 75%.
Nam Phi tuần trước đã nhận được 1 triệu liều vaccine AstraZeneca-Oxford và đã lên kế hoạch bắt đầu cung cấp cho các nhân viên y tế vào tuần tới. Điều này sẽ khiến vaccine AstraZeneca-Oxford trở thành vaccine COVID-19 đầu tiên có sẵn ở nước này ngoài các thử nghiệm lâm sàng. Nhà dịch tễ học Salim Abdool Karim, đồng chủ tịch Ủy ban Cố vấn Bộ trưởng Nam Phi về COVID-19, cho biết tại cuộc họp báo hôm Chủ nhật rằng việc triển khai vaccine ở Nam Phi “cần phải tạm dừng” do kết quả đáng thất vọng. Karim giải thích với tạp chí Science rằng vaccine J&J sẽ có sẵn ở Nam Phi trong khoảng thời gian gần như tương đương, vì vậy không nên chậm trễ trong việc bắt đầu bảo vệ nhân viên y tế.
Barry Schoub, người đứng đầu tiểu ban tư vấn của chính phủ về vaccine COVID-19, cho biết, “Chúng ta có thể cần xem xét kết hợp vaccine [AstraZeneca-Oxford] với các vaccine khác”.
Tại cuộc họp báo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hôm nay để thảo luận về những phát hiện mới, một nhóm các nhà khoa học và chuyên gia y tế cộng đồng đã nhấn mạnh rằng vaccine AstraZeneca-Oxford có thể vẫn đóng một vai trò quan trọng ở Nam Phi và các nơi khác. Katherine O’Brien, người đứng đầu Bộ phận Tiêm phòng, Vaccine và Sinh phẩm của WHO cho biết: “Việc duy trì tác động có ý nghĩa đối với bệnh ở mức nặng là một kịch bản rất hợp lý đối với sản phẩm chống lại biến thể B.1.351.”
Khoảng thời gian vaccine được sử dụng trong thử nghiệm không đủ dài để tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh mẽ nhất, theo Seth Berkley, người đứng đầu Gavi, Liên minh vaccine và cũng giúp điều hành Liên minh Tiếp cận Vaccine COVID-19 Toàn cầu (COVAX). Và Richard Hatchett, một đồng lãnh đạo khác của COVAX và điều hành Liên minh Đổi mới Phòng ngừa Dịch bệnh, cũng nhấn mạnh: “Rõ ràng là thế giới đầy rẫy virus từ tự nhiên mà vaccine AstraZeneca có tác dụng chống lại, vì vậy vẫn còn quá sớm để loại bỏ vaccine này. Đây là một phần rất quan trọng trong phản ứng toàn cầu đối với đại dịch hiện nay và chúng ta cần tìm ra loại vaccine tốt hơn, có thể chống lại các biến thể đang xuất hiện.”
Karim, người cũng phát biểu trong cuộc họp báo của WHO, cho biết Nam Phi hiện đang đánh giá đề xuất triển khai vaccine AstraZeneca-Oxford theo cách từng bước, trước tiên đánh giá xem liệu nó có ảnh hưởng đến tỷ lệ nhập viện trong 100.000 người đầu tiên được tiêm hay không. “Chúng tôi không muốn kết thúc với tình huống mà chúng tôi đã tiêm vaccine cho một triệu người hoặc 2 triệu người một loại vaccine có thể không hiệu quả, trong việc ngăn ngừa nhập viện và bệnh nặng,” Karim nói.
Nhóm nghiên cứu của Oxford ban đầu thiết kế vaccine này cho biết: họ đã bắt đầu nghiên cứu một ứng cử viên thế hệ thứ hai nhắm vào protein gai đột biến của biến thể B.1.351. Sarah Gilbert ở ĐH Oxford, người dẫn đầu nỗ lực đó, đã đề xuất trong một thông cáo báo chí rằng một loại vaccine đã được cải tiến có thể được tiêm như một mũi tiêm nhắc lại cho loại hiện có. Gilbert lưu ý: “Đây cũng là vấn đề mà tất cả các nhà phát triển vaccine phải đối mặt và chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi sự xuất hiện của các biến thể mới, để sẵn sàng cho một sự thay đổi về di truyền trong tương lai.”
Đức Phát lược dịch
Nguồn: https://www.sciencemag.org/news/2021/02/south-africa-suspends-use-astrazenecas-covid-19-vaccine-after-it-fails-clearly-sto