Hai năm một trường đại học phi lợi nhuận: Thực tế hay viển vông?

Việc chuyển đổi các trường tư (cả dân lập và tư thục) ở Việt Nam thành đại học phi lợi nhuận ở thời điểm này nói chung là không tưởng. Nó chỉ có thể xảy ra hoặc ở các trường được quản lý hoàn toàn bởi một cá nhân/gia đình – để việc chuyển đổi không gây mâu thuẫn với các cổ đông khác – hoặc khi có ai đó đứng ra mua lại toàn bộ một trường đại học rồi chuyển nó thành phi lợi nhuận – nhưng ngay cả tìm được người bỏ tiền thì việc mua cổ phần của từng cổ đông cũng hết sức đau đầu vì cổ đông có người muốn bán có người không, rồi giá cả thế nào, bộ máy quản lý sắp tới ra sao – điều sẽ làm nản lòng ai đó có tiền và có tâm.

Tuy nhiên xem kỹ lại các quy định pháp lý hiện nay của Việt Nam, nếu biết khéo vận dụng, tôi tin là đủ cơ sở để thành lập một trường đại học phi lợi nhuận đảm bảo đồng thời được các mong muốn: Có cơ chế huy động các khoản đóng góp, hiến tặng – các khoản hiến tặng của tổ chức, cá nhân kể cả sau khi trường đã hoạt động đều được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp hoặc thuế thu nhập cá nhân; Hoạt động phi lợi nhuận thực sự, tức không còn cơ chế chia lợi nhuận cho cổ đông; Có cơ chế quản lý theo dạng hội đồng bình đẳng, dân chủ; Nguồn hiến tặng và tài sản của trường không bị tư nhân hóa ngược lại sau này, thậm chí ngay cả khi giải thể trường vì một lý do nào đó; Có nền tảng để phát triển với định hướng tốt và có bộ máy lãnh đạo, lực lượng giảng viên tâm huyết.

Phương thức thực hiện

Phương thức để thực hiện việc này là thành lập một quỹ xã hội – chẳng hạn với tên gọi là “Quỹ Đại học phi lợi nhuận Việt Nam” – để vận động đóng góp hiến tặng. Quỹ sẽ được thành lập theo Nghị định số 30/2012/NĐ-CP của Chính phủ ngày 12/4/2012 về tổ chức hoạt động của các quỹ xã hội, quỹ từ thiện. Tiền có thể do cá nhân, tổ chức đóng góp, hiến tặng – với mục tiêu ban đầu là đủ để thành lập một trường đại học và đưa vào hoạt động.

Tiền đóng góp, hiến tặng cho Quỹ sẽ được tính là chi phí hợp lý trước khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp theo Khoản 2 Điều 6 Thông tư 78/2014/TT-BTC của Bộ Tài chính ngày 18/6/2014, và miễn thuế thu nhập cá nhân theo Khoản 3 Điều 9 Thông tư 111/2013/TT-BTC của Bộ Tài chính ngày 15/8/2013. Các khoản lợi nhuận sau này của Quỹ (nếu có) sẽ không chia cho những người đóng góp Quỹ (Điều 4 Nghị định 30/2012/NĐ-CP), và sau này nếu vì lý do gì đó mà Quỹ giải thể thì tài sản sẽ thuộc về xã hội (Điều 39 Nghị định 30/2012/NĐ-CP).

Quỹ có Hội đồng điều hành do những người sáng lập Quỹ bầu ra, và hội đồng tiếp theo sẽ do những người sáng lập hoặc hội đồng nhiệm kỳ trước giới thiệu (Điều 23 Nghị định 30/2012/NĐ-CP). Chi phí cho việc điều hành Quỹ mỗi năm không quá 5% số tiền huy động được trong năm (Điều 34 Nghị định 30/2012/NĐ-CP).

Dự kiến sau một năm vận động, Quỹ sẽ đủ tiền để đứng ra thành lập trường đại học và đóng vai trò cổ đông duy nhất của trường. Trường sẽ không phải nộp thuế trong quá trình hoạt động vì mọi lợi nhuận nếu có đều không chia cho ai và được giữ lại để phát triển (Điều 66, Luật Giáo dục Đại học). Quỹ sẽ lập ra Hội đồng Quản trị của trường, và hội đồng này sẽ lựa chọn Hiệu trưởng.

Một số vấn đề cần tháo gỡ

Tuy nhiên, vẫn còn một số rào cản cần được tháo gỡ từ phía những người làm chính sách.

Theo quy định hiện nay, mỗi trường đại học tối thiểu phải do ba cổ đông góp vốn (Điều 7, Quyết định 61/2009/QĐ-TTg, Điều 1 Quyết định 63/2011/QĐ-TTg). Để Quỹ có thể thành lập trường đại học với một cổ đông duy nhất, đề nghị Chính phủ bỏ đi quy định này trong Quy chế đại học tư thục, hoặc Quỹ sẽ “lách luật” bằng cách thành lập ra ba tổ chức khác và ba tổ chức này góp vốn thành lập trường.

Cũng theo quy định hiện nay, mỗi trường đại học để được thành lập cần có vốn 250 tỷ đồng không kể đất đai (Điều 3 Quyết định 64/2013/QĐ-TTg). Để trường phi lợi nhuận sớm hoạt động, đề nghị Chính phủ cho phép hoạt động với số vốn năm năm đầu có thể theo định mức đầu tư 100 triệu đồng/sinh viên và sẽ tăng vốn theo tiến độ tăng sinh viên.

Một trở ngại nữa là quy định đến 2015 không thành lập trường đại học mới, từ 2016 đến 2020 chỉ thành lập trường thay thế các trường bị sáp nhập, giải thể (Khoản 5, Điều 3 Quyết định số 37/2013/QĐ-TTg). Đề nghị Chính phủ bỏ đi rào cản này.

Cuối cùng, để thuận lợi cho trường hoạt động, không tốn nguồn lực vào các hoạt động không mang lại giá trị gia tăng, đề nghị cho trường được làm những gì mà luật pháp không cấm và được tự chủ tối đa trong hoạt động – những gì không nhất thiết phải xin thì các cơ quan quản lý nhà nước đừng bắt trường cứ phải xin mới được thực hiện.

Thực tế hay viển vông?

Có viển vông không với ước mơ hai năm tới sẽ có một trường đại học Việt Nam thực sự phi lợi nhuận, mở đường cho các trường đại học phi lợi nhuận khác?

Sẽ là rất khích lệ nếu mỗi một đồng huy động cho Quỹ Đại học phi lợi nhuận được Nhà nước góp thêm một đồng. Đã có người cam kết sẽ huy động 2,5 tỷ đồng cho Quỹ nếu Nhà nước góp thêm 2,5 tỷ, để đủ số tiền tối thiểu cần có ban đầu là 5 tỷ thành lập Quỹ theo Điều 12 Nghị định 30/2012/NĐ-CP.

Sẽ là rất khích lệ nếu có địa phương nào đồng ý cấp 30ha đất sạch cho trường ở vị trí phù hợp.

Cũng sẽ là rất khích lệ, nếu như thay cho việc huy động đóng góp rộng rãi, trước mắt có một cá nhân nào đó góp một khoản đủ lớn để thành lập trường. Cá nhân này có quyền đặt tên cho Quỹ, đặt tên cho Trường, và tên này sẽ không thay đổi trong quá trình hoạt động sau này, nếu không được cá nhân hoặc người được thừa kế/ủy quyền đồng ý. Các cá nhân đóng góp khác sẽ được đặt tên cho các hạng mục, công trình khác trong trường.

Đã từng tham gia thành lập và xây dựng Đại học FPT tám năm qua và với sự phát triển vững vàng của Đại học FPT hiện nay, tôi nghĩ mình có thể bàn giao vị trí lãnh đạo Đại học FPT cho các cá nhân khác để tham gia xây dựng Quỹ, xúc tiến các thủ tục thành lập và tham gia Ban lãnh đạo nhiệm kỳ đầu của trường đại học phi lợi nhuận này nếu như được Quỹ tín nhiệm.

Thay cho việc ngồi chờ một hành lang pháp lý, thay cho việc tranh luận, thậm chí xung đột về đại học vì lợi nhuận và phi lợi nhuận, thay cho việc ngồi mơ về một Harvard hay một Stanford của Việt Nam, nên chăng chúng ta cùng nhau bắt tay ngay vào hành động.

* “Trở lại” mô hình phi lợi nhuận (Phỏng vấn nhà văn Nguyên Ngọc, CT HĐQT Đại học Phan Châu Trinh)
http://www.tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=113&CategoryID=6&News=785