Một ngày chơi/vui với Toán học
Bất chấp trời mưa, khoảng 300-400 người đã tới dự sự kiện "Một ngày với Toán học" lần thứ hai do Viện Toán học tổ chức, rất nhiều trong số đó là các học sinh Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.
Đây là dịp để mọi người có thể tìm hiểu đôi chút về hoạt động nghiên cứu Toán học, về vai trò, ý nghĩa và những đóng góp của Toán học tới khoa học và cuộc sống; cũng là dịp để các nhà Toán học truyền những say mê, cảm hứng và kinh nghiệm của mình cho các bạn trẻ.
“Ngày mở cửa” đã được thực hiện rộng rãi tại nhiều trường đại học hay cơ sở nghiên cứu trên thế giới, giúp công chúng hiểu biết hơn về công việc của các nhà khoa học, tiếp cận một cách chân thực, cụ thể hơn với khoa học và các ứng dụng của chúng vào cuộc sống, đồng thời là một cách khuyến khích các bạn trẻ lựa chọn con đường theo đuổi khoa học.
Với Viện Toán học, đây là lần thứ hai chúng tôi tổ chức “Một ngày với Toán học” – lần đầu tổ chức vào năm ngoái, nhân dịp ra đời Ngày KH&CN Việt Nam, 18/5/2014. Năm nay nội dung quan trọng nhất của chương trình là bài loạt giảng đại chúng của một số nhà toán học xuất sắc, lại là những người rất quan tâm tới các hoạt động phổ biến Toán học, gồm các giáo sư Nguyễn Tiến Dũng (ĐH Toulouse, Pháp), Hoàng Xuân Phú, Hà Huy Khoái và Ngô Việt Trung (Viện Toán học).
Những nội dung mà họ chia sẻ với công chúng hết sức phong phú và cuốn hút, từ bài giảng của GS Nguyễn Tiến Dũng về những cảm nhận, kinh nghiệm của mình trong việc học toán, nghiên cứu toán, với quan điểm “không có bài toán nào không có lời giải, vấn đề là nhiều khi chúng ta cần mở rộng quan điểm, khuôn khổ tư duy của mình, tìm lời giải trong một phạm vi rộng hơn”; những minh họa đơn giản và trực quan của GS Hoàng Xuân Phú về các định luật về sự truyền ánh sáng cũng như ứng dụng của nó vào cuộc sống, giúp chỉ ra rằng Toán học giúp giải quyết những vấn đề của Vật lý, còn Vật lý là động lực cho sự phát triển của Toán học; tới bài toán mà GS Hà Huy Khoái đưa ra về ghép cặp ổn định và những ứng dụng của nó, đặc biệt là khả năng ứng dụng của nó tới việc tuyển sinh đại học nước ta – kèm theo đó là nguồn gốc của bài toán ghép cặp ổn định được phát triển bởi các nhà toán học Gale, Shapley (1962) tới Shapley và Roth (Nobel Kinh tế 2012), được trình bày tuân theo những chuẩn mực của một báo cáo khoa học nhưng lại hết sức đơn giản dễ hiểu. Cuối cùng là câu chuyện lịch sử ra đời và phát triển của Toán học Việt Nam, được GS Ngô Việt Trung kể một cách đầy sinh động.
Không chỉ nghe các bài thuyết trình, công chúng còn được tham gia nhiều hoạt động do các đơn vị đồng tổ chức thực hiện. Vườn ươm Talinpa giới thiệu một bộ sưu tập nhỏ với nhan đề “Dấu vết Toán học qua các sách báo, tạp chí tiếng Việt từ xưa tới nay”. Mặc dù còn chưa có nhiều hiện vật, triển lãm đã góp thêm thông tin về các giai đoạn phát triển của Toán học ở Việt Nam– mong rằng trong thời gian tới, chúng ta sẽ có một bộ sưu tập đầy đủ hơn góp phần đánh giá diện mạo phát triển của Toán học nước nhà trong thế kỷ qua. Trung tâm PoMath mang tới cho ngày hội Toán học một sân chơi trí tuệ, nơi toán học gặp gỡ các bạn trẻ qua những trò chơi. Bên cạnh đó, rất nhiều sách phổ biến kiến thức về Toán học và Khoa học cũng đã được giới thiệu cho các phụ huynh và em nhỏ.
Như vậy, “Một ngày với Toán học” thực sự là một ngày chơi/vui với Toán học. Theo ước đoán của ban tổ chức, từ ba tới bốn trăm người đã tới dự, rất nhiều trong số đó là các học sinh Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.
Viện Toán học chân thành cảm ơn các đơn vị phối hợp tổ chức, trong đó có Tạp chí Tia Sáng, đồng thời cảm ơn sự nhiệt tình của tất cả những người đã đến tham dự sự kiện “Một ngày với Toán học” năm nay.
***
Toán học vốn trong sáng
Hảo Linh
GS. Nguyễn Tiến Dũng bị “bí” khi một học sinh hỏi ký hiệu số 60 của
người Babylon là gì vì slide của ông chỉ đến số 59. Ảnh: Hảo Linh
Tôi không dám chắc bài giảng đại chúng “cho lứa tuổi từ 6-66” của các giáo sư Viện Toán học dễ hiểu với các học sinh tiểu học hôm đó, nhưng dám chắc các thính giả sẽ rời hội trường với ấn tượng khác về các ký hiệu và định lý toán học mà họ từng biết: toán học dù sâu sắc, nhưng vô cùng gần gũi, trong sáng và sinh động.
Ở trường phổ thông, càng học lên cao, sẽ càng thấy Toán học “bớt trong sáng” bởi những định lý và kí hiệu toán học được học sinh “miễn cưỡng thừa nhận”, chỉ nhằm giải quyết những bài toán đơn lẻ, khô khan, thay vì giúp họ học cách mô tả và giải quyết vấn đề trong cuộc sống. GS Nguyễn Tiến Dũng khi dẫn ra bài toán giải phương trình của kỳ thi Đại học 2015 đã thừa nhận: “Trong suốt cuộc đời làm Toán của mình, tôi chưa bao giờ gặp những phương trình như thế này. Họ ra những đề bài này chỉ vì họ nghĩ họ có thể giải được”.
Toán học nên được hiểu vượt ra khỏi việc giải quyết những bài toán đơn lẻ phổ thông mà là để trả lời những phân vân của con người về thế giới và lịch sử của mình. Chẳng hạn, tại sao số phức lại ra đời? Vì con người nghĩ rằng mọi vấn đề đều có thể giải quyết được, vì người ta không chấp nhận việc phương trình x2+1 = 0* là vô nghiệm.
Toán học đi vào đời sống, thân thuộc hơn những gì người ta vẫn nghĩ. Ví dụ, GS Nguyễn Tiến Dũng nói “ người làm âm nhạc là phải hiểu Toán học, âm nhạc hay ở chỗ “người ta đếm mà không biết là mình đếm” (Archimedes). Người đầu tiên nghĩ ra hình Mobius không phải là Ferdinand August Mobius mà thực ra là Sebastian Bach. Nối cách chơi hai dòng nhạc đối âm trong Crab Canon của Bach là thành dải băng Mobius.”
Những bài giảng ngày hôm đó không chỉ hướng mọi người đến tình yêu Toán học, mà truyền cảm hứng cho trẻ em về khoa học nói chung thông qua việc dấy lên những mối nghi ngờ và những câu hỏi tự nhiên. “Tưởng như chúng ta đến được chân lý rồi nhưng bản năng nghiên cứu khoa học khiến ta nghi ngờ chân lý,” GS Hoàng Xuân Phú nói.
Ít có sự kiện nào mà nhà khoa học có cơ hội gần gũi với công chúng như vậy, kể cả ngày hội STEM cách đây vài tháng tại Hà Nội: các nhà toán học và các diễn giả (khi chưa đến lượt) cùng ngồi dự thính, pha trò và chơi trò chơi với các thính giả.
“Một ngày với Toán học” là cơ hội cho tất cả những ai tham gia, đặc biệt là trẻ em, được lắng nghe, đối thoại, thậm chí tự do “vặn vẹo” các nhà Toán học hàng đầu của đất nước. Các em thấy, nhà Toán học, cũng như những bài giảng của họ: thông minh, sâu sắc nhưng rất bình dị và hài hước.
GS Pierre Darriulat từng nêu lí do cần tổ chức Ngày hội Khoa học: “Một nhà khoa học thấm nhuần đạo lý của khoa học sẽ nhận thấy rằng mình có nghĩa vụ giới thiệu với công chúng những công việc mà mình đang làm”. Và không chỉ Viện Toán học, các viện nghiên cứu khác cũng nên tổ chức những ngày “mở cửa” như vậy.
* sửa lại so với bản in là x2+1
