Chiến tranh và hòa bình trên không gian ảo

Không gian ảo của máy tính và những hoạt động liên quan đến lĩnh vực điện tử là môi trường phức tạp do con người tạo ra, trong khi kẻ thù trên mạng là những người thông minh và hoạt động một cách có chủ đích. Dời non và lấp biển ngoài đời thực là việc khó, nhưng những mảng không gian ảo có thể bị dập đi hoặc dựng lên qua một thao tác bật công tắc. Người ta có thể chuyển mấy hạt điện tử chạy vòng quanh Trái đất với chi phí rẻ hơn rất nhiều so với những chuyến đi đường dài bằng tàu biển.

Giá thành sản xuất của những con tàu đó – những chiếc hàng không mẫu hạm và hạm đội tàu ngầm đa chức năng – rất cao, gây ra những rào cản đáng kể mà không phải nước nào cũng đủ sức vượt qua, tạo điều kiện cho Mỹ giữ địa vị thống trị trong lĩnh vực này. Nhưng rào cản đối với không gian ảo quá thấp; với chi phí không đáng kể, khiến những kẻ hoạt động phi chính phủ và các quốc gia nhỏ cũng có thể giữ vai trò quan trọng.

Trong tác phẩm Tương lai của quyền lực, tôi khẳng định rằng việc các chính phủ mất dần quyền lực là một trong những thay đổi lớn nhất về mặt chính trị trong thế kỉ này. Không gian ảo là thí dụ tuyệt vời minh họa cho điều đó. Những nước lớn như Mỹ, Nga, Anh, Pháp và Trung Quốc có nhiều khả năng kiểm soát biển, trời và vũ trụ hơn so với những nước nhỏ và các đối tượng hoạt động bên ngoài nhà nước, nhưng trong không gian ảo thì bá quyền không còn là khái niệm có ý nghĩa. Thậm chí, những quốc gia lớn phải dùng những hệ thống hạ tầng ảo phức tạp để hỗ trợ các hoạt động quân sự, kinh tế và điều này tạo ra những chỗ dễ bị tổn thương mà những đối tượng hoạt động bên ngoài nhà nước có thể lợi dụng khai thác.

Bộ Quốc phòng Mỹ tạo ra Internet cách đây bốn mươi năm và đến nay đa số các đánh giá đều cho rằng Mỹ vẫn là nước dẫn đầu trong việc sử dụng Internet cho nhu cầu quân sự và xã hội. Nhưng việc phụ thuộc quá nhiều vào hệ thống máy tính nối mạng và thông tin trên mạng làm cho Mỹ dễ bị tấn công hơn nhiều nước khác và không gian ảo trở thành nguồn gốc nguy hiểm lớn nhất vì trong giai đoạn công nghệ phát triển như hiện nay, kĩ thuật tấn công đang áp đảo kĩ thuật phòng vệ.

Thuật ngữ “tấn công trên không gian ảo” bao gồm nhiều hoạt động đa dạng, từ đơn giản là tìm cách thay đổi giao diện của Websites, đến từ chối dịch vụ, hoạt động gián điệp và phá hoại. Tương tự như thế, thuật ngữ “chiến tranh trên không gian ảo” được dùng một cách linh hoạt để nói về nhiều hành vi đa dạng, phản ánh trong những định nghĩa từ điển về chiến tranh, từ xung đột vũ trang đến những cuộc tương tranh căng thẳng khác (thí dụ, “chiến tranh giới (nam-nữ)” hay “chiến tranh chống tệ nạn buôn lậu ma túy”).

Nhưng một số chuyên gia lại có quan điểm khác hẳn, họ sử dụng định nghĩa hẹp về chiến tranh trên không gian ảo: đấy là “cuộc chiến không có đổ máu” giữa các quốc gia, chỉ hoàn toàn giới hạn trong phạm vi xung đột điện tử trên không gian ảo. Nhưng định nghĩa này đã bỏ qua những tương tác quan trọng giữa phần ảo và phần vật chất trong không gian kĩ thuật số. Con virus Stuxnet – virus nhiễm vào chương trình hạt nhân của Iran – cho thấy rằng những cuộc tấn công vào phần mềm có thể gây ra những ảnh hưởng nặng nề về mặt vật chất.

Như vậy, sẽ có ích hơn nếu ta định nghĩa chiến tranh trên không gian ảo là: hành động thù địch tạo ra tác động khuếch đại hoặc tương đương với một vụ tấn công gây thiệt hại về vật chất.

Trong thế giới vật chất, hầu như chỉ có các chính phủ là có khả năng huy động được những nguồn lực trên quy mô lớn. Họ có lợi thế khi phòng thủ do am hiểu sâu sắc về địa hình, và có khả năng dập tắt các cuộc tấn công do đối phương bị yếu thế hơn về tài lực, khi mà. việc huy động tài lực và di chuyển trong thế giới thực đều gây ra những phí tổn.

Nhưng ngược lại, trong không gian ảo các đối tượng tham gia rất đa dạng (đôi khi còn ẩn danh nữa), khoảng cách địa lý không còn là vấn đề khó khăn, và một số hình thức tấn công lại rất rẻ. Mạng Internet được thiết kế với mục đích dễ dàng cho người dùng chứ không phải vì mục đích an toàn, nên những kẻ tấn công có lợi thế hơn bên phòng thủ. Sự phát triển về công nghệ, trong đó có những cố gắng “làm lại” một số hệ thống nhằm gia tăng mức độ an toàn, cuối cùng có thể giúp thay đổi được thực tế này, nhưng đến nay thực trạng chung vẫn chưa có gì thay đổi. Các cơ quan chức năng có khả năng rất hạn chế trong các việc giải giới, tiêu diệt đối phương, chiếm cứ các vị trí, và khó có thể áp dụng các chiến thuật phản công hữu hiệu.

Mặc dù mới ở dạng phôi thai, nhưng chiến tranh trên không gian ảo là một trong những mối đe dọa tiềm tàng nguy hiểm nhất. Về nguyên tắc, bằng những cuộc tấn công trên không gian ảo nhắm vào những mục tiêu quân sự và dân sự, những nước lớn với nguồn nhân lực và trình độ kĩ thuật tinh xảo có thể tạo ra những vụ gián đoạn [kinh doanh, sản xuất, sinh hoạt, …] trên diện rộng và gây thiệt hại nặng nề về vật chất. Họ cũng có thể phòng vệ chống chiến tranh trên không gian ảo bằng những biện pháp phòng thủ liên quốc gia như cấm đoán và cản trở, tăng cường khả năng tấn công, và khi phòng vệ thất bại thì có phương tiện phục hồi mạng lưới và cơ sở hạ tầng một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, thế giới hiện mới chỉ đang ở giai đoạn đầu của tiến trình tăng cường những giải pháp này.

Người ta có thể không lưu tâm lắm đến những hoạt động tin tặc của những nhóm theo tư tưởng quá khích, coi đó đơn thuần chỉ là những hoạt động gây gián đoạn phiền toái, nhưng đối với an ninh của các quốc gia, có bốn mối nguy cơ mà mức độ nguy hiểm sẽ thay đổi theo thời gian: chiến tranh không gian ảo và gián điệp kinh tế – liên quan đến nhà nước – tội phạm và khủng bố trên không gian ảo – liên quan chủ yếu đến những đối tượng bên ngoài nhà nước. Mỹ bị thiệt hại nhiều nhất từ hoạt động gián điệp và tội phạm, nhưng trong khoảng thập niên tới, chiến tranh và khủng bố có thể trở thành mối đe dọa lớn hơn so với hiện nay.

Ngoài ra, khi các liên minh và chiến thuật phát triển thêm thì những mối đe dọa trên sẽ có sự giao thoa lẫn nhau. Theo Đô đốc Mike McConnell, cựu giám đốc tình báo quốc gia, “sớm muộn thì những nhóm khủng bố cũng sẽ thành thạo kĩ thuật mạng. Nó cũng giống như việc phổ biến vũ khí hạt nhân trên thế giới, nhưng dễ dàng hơn nhiều”.

Thế giới mới chỉ nhìn thấy những nét lờ mờ của chiến tranh không gian ảo – ví dụ như những cuộc tấn công gây ra phản ứng từ chối dịch vụ diễn ra song song với cuộc chiến theo quy ước thông thường diễn ra ở Georgia vào năm 2008, hay vụ phá hoại máy li tâm tại Iran trong thời gian gần đây. Các chính phủ là những đối tượng được có năng lực cao nhất trong chiến tranh mạng, nhưng những thảm họa lớn sẽ dễ xảy ra do bàn tay của những đối tượng hoạt động bên ngoài nhà nước. Một cuộc tấn công dạng “khủng bố 11/9 không gian ảo” có vẻ như dễ xảy ra hơn là một “Trân Châu Cảng không gian ảo” mà người ta vẫn thường đề cập. Đây là lúc các nước phải ngồi lại và thảo luận những biện pháp nhằm làm giảm thiểu mối đe dọa này đối với hòa bình thế giới.

Phạm Xuân Trường dịch từ
http://www.project-syndicate.org/commentary/cyber-war-and-peace