Carl Maria von Weber – Cha đẻ chủ nghĩa lãng mạn Đức

Carl Maria von Weber là một nghệ sĩ đã chuyển lịch sử, văn hóa dân gian, thi ca và huyền thoại thành những tác phẩm âm nhạc thể hiện tinh thần và khát vọng của chủ nghĩa lãng mạn Đức; đồng thời thiết lập trường phái opera Đức.

Nhà soạn nhạc người Đức Carl Maria von Weber sinh ngày 18/11/1786 ở Eutin, là con cả trong số ba người con của Franz Anton von Weber và người vợ thứ hai, Genovefa Brenner, một nữ diễn viên. Weber đã được cha mình truyền lại cho những kiến thức âm nhạc, tuy có bị gián đoạn do những đợt di chuyển cấp bách của gia đình. Năm 1796, Weber học âm nhạc ở Hildburghausen dưới sự hướng dẫn của nghệ sĩ oboe Johann Peter Heuschkel.
Sau đó, Weber tới Salzburg theo học nhà soạn nhạc Áo Michael Haydn (em trai của Joseph Haydn) rồi đến Munich theo học ca sĩ Johann Evangelist Wallishauser (nghệ danh là Valesi) và nghệ sĩ organ J.N. Kalcher.
Năm 1798, tác phẩm đầu tiên của Weber đã được xuất bản ở Leipzig, đó là 6 fughetta (fugue nhỏ) viết cho piano. Những sáng tác khác trong thời kỳ này của Weber gồm có một mass và vở opera đầu tiên Die Macht der Liebe und des Weins (Sức mạnh của tình yêu và rượu vang) (đã bị thất lạc) và Variations for the Pianoforte (Những biến tấu cho đàn piano).
Vào năm 1800, gia đình Weber chuyển tới Freiberg. Ở Saxony, khi mới 14 tuổi, Weber đã viết vở opera có tên Das stumme Waldmädchen (Sự im lặng của nữ chúa rừng) được trình diễn ở nhà hát Freiberg. Về sau vở opera này cũng được trình diễn ở Vienna, Prague và St. Petersburg. Năm 1801, gia đình lại quay về Salzburg, nơi Weber lại tiếp tục học âm nhạc với Michael Haydn và sau đó theo học tiếp tại Vienna với Abbé Vogler, nhà soạn nhạc Đức.
Năm 1803, vở opera Peter Schmoll und seine Nachbarn (Peter Schmoll và những người láng giềng) của Weber được trình diễn ở Augsburg. Với thành công của vở diễn, ông được cử làm Giám đốc nhà hát opera ở Breslau (1804) và từ 1807 đến 1810.
Mặc dầu cuộc sống riêng của Weber thời kỳ này chưa ổn định (ông đã bỏ chức vụ ở Breslau vì thất vọng trong một lần bị bắt giữ do nợ nần và gian lận, bị trục xuất khỏi Württemberg cũng như dính líu vào nhiều vụ tai tiếng), ông vẫn viết một số lượng lớn tác phẩm âm nhạc nhà thờ, chủ yếu là các bản mass Cơ đốc giáo rất phổ biến ở Đức. Tuy nhiên điều này đã đem lại cho ông thái độ thù địch của những người chủ trương cải cách đang tiến hành chính thức hóa thánh ca truyền thống trong nghi lễ.
Năm 1810 Weber đã tới thăm một số thành phố Đức. Từ năm 1813 đến 1816 ông là giám đốc của nhà hát opera ở Prague. Từ 1816 đến 1817 ông làm việc tại Berlin và từ 1817 trở đi là giám đốc nhà hát opera lừng danh ở Dresden, và đã thiết lập một trường phái Opera Đức, phản ứng lại trường phái Opera Ý đã thống trị diện mạo âm nhạc châu Âu từ thế kỉ 19.
Buổi trình diễn lần đầu thành công của vở opera Der Freischütz (Nhà thiện xạ) ngày 18/6/1821 tại Berlin đã mở đầu cho những lần trình diễn tiếp theo trên toàn châu Âu. Ngày nay Der Freischütz vẫn còn là một trong những vở opera của Weber nằm trong vốn tiết mục được trình diễn thường xuyên. Bề ngoài đây là một Singspiel (kịch hát, một hình thức của nhạc kịch sử dụng ngôn ngữ Đức) ca tụng văn hóa dân gian Đức và đời sống thôn quê. Nhờ việc sử dụng tài tình các motif từ âm nhạc dân gian Trung Âu, những hòa âm và lối phối dàn nhạc giàu màu sắc, cách bài trí về thị giác và nhạc cụ cùng với libretto buồn rầu ảm đạm, kết thúc bằng sự xuất hiện của Quỷ sứ trong một khu rừng về đêm, đặc biệt là cảnh thung lũng sói, một hình mẫu nổi bật trong âm nhạc về cách xử lý đầu thời kỳ Lãng mạn đối với lực lượng hiểm ác và siêu nhiên, ông đã đem lại cho tác phẩm này một cấp bậc sáng tạo mới cũng như đảm bảo được tính đại chúng của tác phẩm.
Năm 1824 ông nhận được lời mời từ nhà hát Convent Garden, London để sáng tác và trình diễn vở Oberon, phỏng theo vở kịch Giấc mộng đêm hè của William Shakespeare. Weber đã chấp nhận lời mời và năm 1826 chuyển đến Anh để hoàn thành tác phẩm. Vở Oberon được Weber viết khác biệt hẳn với một số vở khác để phù hợp với thị hiếu Anh song tác phẩm vẫn giữ lại cách trình bày motif tài tình một cách đặc trưng và sự miêu tả cả những yếu tố tự nhiên lẫn siêu nhiên.
Trình diễn vào ngày 12/4/1826, Oberon được người Anh đón nhận nồng nhiệt nhưng đó cũng là tác phẩm cuối cùng của ông. Weber qua đời vào đêm mùng 4 rạng ngày mùng 5 tháng 6/1826 vì bệnh lao ở tuổi 39. Ông được chôn cất tại London nhưng 18 năm sau đó hài cốt đã được chuyển về chôn tại Dresden theo một sáng kiến của nhà soạn nhạc đồng hương Richard Wagner. Vở opera Die Drei Pintos còn dở dang của ông được người vợ góa trao cho Mayerbeer viết tiếp nhưng cuối cùng nó lại được Gustav Mahler hoàn thiện. Mahler cũng là người đã chỉ huy trong buổi công diễn lần đầu tác phẩm này ở Leipzig vào ngày 20/1/1888.
Sáng tác của Weber, đặc biệt là các vở opera của ông, có ảnh hưởng lớn lao đến sự phát triển của opera Lãng mạn Đức. Ngoài opera, ông là một nhà soạn nhạc viết nhiều tác phẩm cho clarinet có nhiều cách tân, với một concertino và hai concerto cho clarinet, một ngũ tấu cho clarinet và đàn dây và đặc biệt là tác phẩm bậc thầy Grand duo concertant cho clarinet và piano. Những tác phẩm nổi tiếng khác của Weber còn gồm hai bản giao hưởng, concerto cho bassoon, một concertino cho horn (tác phẩm đòi hỏi kỹ thuật “polyphonics” dành cho nhạc cụ bộ đồng), Konzertstück viết cho piano và dàn nhạc giàu màu sắc và một số lied.
Weber còn là một nhà chỉ huy lớn, hiểu biết về dàn nhạc của ông còn hơn cả Schubert và Beethoven dù về mặt tổng thể ông là một nhà soạn nhạc không thành công bằng những nhà soạn nhạc đó. Với tư cách nhà chỉ huy, Weber đã tổ chức lại một cách có hệ thống những hoạt động của nhà hát và xây dựng nên hình mẫu cho sự phát triển của truyền thống opera Đức. Song việc ông tìm kiếm những cải cách (mở rộng tới cả phông cảnh, ánh sáng, cách bố trí dàn nhạc, kế hoạch và thù lao diễn tập) đã dẫn tới thái độ thù địch của nhiều nhà soạn nhạc. Cuộc đấu tranh của ông cho một nền opera Đức đích thực giành được sự ủng hộ của đại chúng từ trước khi ông làm nhạc trưởng tại Dresden (1817). Sau thắng lợi không có tiền lệ của vở Der Freischütz (1821) ở Berlin và trên toàn nước Đức, những phản đối chính thức vẫn tiếp tục, cả từ việc thiết lập trường phái opera Ý ở Dresden và từ Spontini (sinh năm 1774 – mất năm 1851, tác giả opera và nhà chỉ huy Ý, phát triển sự nghiệp chủ yếu ở Paris và Berlin). Song Weber đã đáp lại các nhà phê bình bằng vở opera lớn mang tính anh hùng ca Euryanthe (1823, Vienna)