Quy chế pháp lý cho thành phố Thủ Đức?

TP. Hồ Chí Minh đang thúc đẩy việc thành lập thành phố Thủ Đức. Một trong những việc quan trọng hàng đầu là thiết kế cho được những ưu thế về mặt thể chế để thành phố Thủ Đức có thể phát huy tác dụng trong việc tạo động lực phát triển cho toàn TP. Hồ Chí Minh.

Một góc khu đô thị mới ở Thủ Đức. 

Chủ trương nhập ba quận lại để thành lập thành phố Thủ Đức trực thuộc TP. Hồ Chí Minh đã được trưng cầu dân ý và được Hội đồng nhân dân thành phố thông qua với 100% số phiếu tán thành. Tuy nhiên, có vẻ như một trong những vấn đề rất cơ bản cho đơn vị hành chính này thì vẫn còn chưa được làm sáng tỏ. Đó chính là vấn đề về quy chế pháp lý nào cho thành phố Thủ Đức sắp được thành lập.

Về mặt lý thuyết, nhập ba quận lại để thành lập thành phố Thủ Đức trực thuộc TP. Hồ Chí Minh, thì thành phố này phải có địa vị pháp lý cao hơn cấp quận (thấp hơn thành phố trực thuộc trung ương, nhưng cao hơn quận/huyện). Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là Hiến pháp không cho phép thành lập một đơn vị hành chính có địa vị pháp lý lơ lửng như vậy. Theo quy định của Hiến pháp năm 2013, thì “Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố trực thuộc tỉnh; thành phố trực thuộc trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương”. (Điều 110, Hiến pháp 2013). Như vậy, theo quy định của Hiến pháp, thành phố Thủ Đức chỉ có thể có địa vị pháp lý của cấp quận/ huyện mà thôi. Thậm chí, Hiến pháp còn không nói đến việc có thể thành lập một thành phố trong thành phố. Tuy nhiên, với địa vị pháp lý của một đơn vị hành chính cấp quận, thành phố Thủ Đức sẽ chỉ to hơn về mặt địa lý, nhưng không có gì mạnh hơn về mặt thể chế. Mà như vậy thì cũng khó hy vọng thành phố này có thể tạo ra sự phát triển mang tính đột phá.

Những phân tích trên cho thấy, tìm kiếm một căn cứ hiến định khác cho việc thành lập thành phố Thủ Đức là rất cần thiết. Và đây chính là lúc chúng ta cần tìm đến quy định của Hiến pháp về đơn vị hành chính- kinh tế đặc biệt. Theo quy đinh của Hiến pháp thì ngoài những đơn vị hành chính thuộc 4 cấp (Có thể tóm lược như sau: 1. Cấp trung ương; 2. Cấp tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương; 3. Cấp quận/ huyện; 4. Cấp xã/phường), ở nước ta còn có thể có “Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập” (Điều 110, Hiến pháp năm 2013). Quy định nói trên nên được coi là căn cứ hiến định để thành lập thành phố Thủ Đức. Nếu thành phố Thủ Đức được coi là đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, thì địa vị pháp lý cao hơn cấp quận chính là một biểu hiện của tính chất đặc biệt nói trên.

Ngoài ra, với địa vị pháp lý của một đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, mô hình thể chế của thành phố Thủ Đức cũng có thể được thiết kế khác biệt hơn. Ví dụ, thành phố có thể có thị trưởng với quyền lực hành pháp lớn hơn, nhờ đó việc ban hành quyết định có thể nhanh chóng hơn và mang tính kỹ trị nhiều hơn. Thành phố cũng có thể có hội đồng tư vấn cho thị trưởng. Tuy nhiên, hội đồng này không có quyền lập pháp như hội đồng nhân dân. Điều này cũng sẽ giúp cho việc ban hành quyết định được nhanh chóng hơn và tác động của các nhóm lợi ích khác nhau cũng khó khăn hơn. Tất nhiên, quan trọng là phải chọn được một thị trưởng thật sự tài giỏi.
Thiết kế cho được những ưu thế về mặt thể chế là rất quan trọng để thành phố Thủ Đức có thể phát huy tác dụng trong việc tạo động lực phát triển cho toàn TP. Hồ Chí Minh. Lý do là vì hiện nay mặc dù thành phố Thủ Đức vẫn chưa được thành lập, thì giá cả đất đai, bất động sản ở ba quận có liên quan đã bị đẩy lên rất cao. Điều này rõ ràng làm cho việc đầu tư vào thành phố Thủ Đức sẽ đắt đỏ hơn nhiều so với đầu tư vào các quận huyện khác trong thành phố. Nếu những ưu thế về mặt thể chế của thành phố Thủ Đức không bù đắp được và không mang lại lợi ích lớn hơn thì thu hút đầu tư để tạo ra sự phát triển đột phá cho thành phố này sẽ rất khó khăn. Rõ ràng không doanh nghiệp nào dại gì mà đầu tư vào nơi đắt đỏ hơn cả. 

Nếu thành công trong việc xây dựng TP. Thủ Đức, thì đây là lần đầu tiên ở nước ta có một cách tổ chức các đơn vị hành chính mới: thành phố được thành lập ở trong thành phố.□